08. SPEDALE DEGLI INNOCENTI

Autor: Roman Mirowski

Siegfried Giedion, światowej sławy teoretyk i krytyk architektury, w wydanej w 1941 roku książce „Przestrzeń, czas i architektura” napisał: ”…pierwszą budowlą w której przejawia się duch renesansu jest loggia Brunelleschiego w fasadzie Spedale degli Innocenti we Florencji…”.
Spedale degli Innocenti czyli po polsku „przytułek dla niemowląt” /niewiniątek/ wzniesiono na zlecenie cechu tkaczy jedwabiu, którego członkiem – jako złotnik był Brunelleschi. Obecnie stanowi on fragment zespołu zabudowy wokół Piazza dell’Annunziata, ale w okresie gdy go zbudowano, stał samotnie przy pustym placu i był o dwie osie okienne krótszy niż obecnie. Dodatkowe skrajne przęsła dobudowano później i niestety  popsuły one nieco całość proporcji budynku.
Rzut budynku jest prosty i funkcjonalny a elewacja prosta i bezpretensjonalna. Skoro przeznaczeniem budynku były cele społeczne i całkiem praktyczne, nie na miejscu byłby tu z pewnością jakikolwiek monumentalizm. Toteż Spedale degli Innocenti jest całkowitym przeciwieństwem pałaców – fortec. Taki efekt udało się autorowi odnieść po-przez wprowadzenie w elewacji otwartych, arkadowych podcieni o dziewięciu półkoliście zamkniętych przęsłach. Arkady wspierają się na smukłych ,lekko wybrzuszonych kolumienkach z korynckimi głowicami. Nad łukami gładka, wcale nie rustykowana płaszczyzna ściany z rzadko rozstawionymi otworami okiennymi. Poziomy charakter elewacji podkreślony jest przez gzyms wyraźnie rozdzielający poszczególne kondygnacje budynku.
Bardzo charakterystyczny dla twórczości Brunelleschiego, a zarazem całkowicie odmienne od stosowanych w gotyku rozwiązań jest  sposób przesklepienia podcienia.
Zamiast sklepień krzyżowych czy krzyżowo – żebrowych, autor zastosował tu bardzo lekkie sklepienia kopułkowe, podobne do wydętych żagli. Poszczególne przęsła sklepienia rozdzielone zostały gurtami, być może w celu typowej dla renesansu potrzeby podkreślenia niezależności każdego odrębnego fragmentu kompozycji.
Rozwiązania detali architektonicznych wskazują wyraźnie, że Spedale jest jednym z wcześniejszych dzieł Brunelleschiego. Dowodzi tego pewna nieporadność twórcza, widoczna w proporcjach kolumn – ich głowice są nieco przyciężkie w stosunku do smukłych i delikatnych trzonów. Ale to może razić jedynie naukowców – purystów.
Dla nas wszystkich istotne jest to, że całość budynku ma nieprzeparty urok i że w za-sadzie nie ma w nim motywów bezpośrednio zapożyczonych z antyku. Wszystko jest w nim całkowicie nowe i odmienne od dotychczasowych form. Nowością są okna zwieńczone trójkątem bez fryzu, opartym bezpośrednio na obramieniu nadproża. Nowością są także medaliony wkomponowane  w klinach międzyłukowych, później tak chętnie stosowane w innych renesansowych obiektach.
Medaliony w florenckim Domu Niewiniątek są szczególnie sławne. W każdym z nich znajduje się postać niemowlęcia. Niby wszystkie są podobne, lecz każda z postaci jest inna; jedne śmieją się inne płaczą, wszystkie jednak zwracają się do obserwatorów z wyrazem dziecięcej tkliwej ufności. Właśnie tak, jak przystało na niewiniątka. Owe „bambina”, wyrażające także przeznaczenie gmachu, umieszczono dopiero 20 lat po śmierci Bruneleschiego, ale z pewnością Brunelleschi przewidywał je w swoim projekcie, gdyż ze stryjem wykonawcy owych arcydzieł, Łukaszem della Robbia, współpracował przy innych swoich projektach. A Andrea della Robbia znakomicie kontynuował i twórczość i sławę swojego stryja.
Budowę Spedale Brunelleschi rozpoczął w roku 1419. Był już człowiekiem w pełni dojrzałym – miał 42 lata. Później, przez wiele lat budowę prowadził Francesco della Luna. Budowę ukończono w 1445 roku. Dom Niewiniątek jest cały czas, nieprzerwanie, zakładem wychowawczym dla dzieci.
Konny pomnik stojący na placu przed Domem Niewiniątek przedstawia  Ferdynanda I Medyceusza. Jego autorem jest Giambologna, a dokończył go w roku 1608  Pietro Tacca, który jest także twórcą dwu brązowych fontann, ustawionych symetrycznie po bokach placu. Brąz  na odlew pomnika uzyskano z armat zdobytych w bitwie pod Boną. Rycerze św. Stefana pokonali w niej afrykańskich piratów.