OLSZTYN k. CZĘSTOCHOWY Zamek

Wieś Olsztyn (dawniej – od roku 1488 do XIX stulecia – miasto) leży kilkanaście kilometrów na wschód od Częstochowy. Nad Olsztynem górują ruiny zamku, które wydają się niemal wyrastać z białych, wapiennych, jurajskich skał. Do niedawna budowę zamku przypisywano Kazimierzowi Wielkiemu – taki pogląd prezentowali już Janko z Czarnkowa i Jan Długosz. Obecnie, mimo iż brak jeszcze wszechstronnych i kompleksowych badań, naukowcy skłonni są cofnąć datowanie zamku sądząc, iż pierwotna nazwa olsztyńskie-go zamku brzmiała: Przymiłowice. O obiekcie tym wspominały akta procesu z roku 1306, w którym powodem był arcybiskup Jan Świnka zaś pozwanym krakowski biskup – Jan Muskata. Nie ma jednak pewności, czy owe Przymiłowice wybudowane przez Muskatę, nie stały na skalnym cyplu oddzielonym od górnego zamku przez szesnastowieczne podzamcze i czy główną budowlą Przymiłowic nie była przypadkiem wieża zwana dziś wieżą Sołtysią. Wiemy za to na pewno, że jeszcze wcześniej, już w XI stuleciu – według najnowszych badań prowadzonych przez W. Błaszczyka – stało tutaj drewniane grodzisko
Zadaniem zamku, Olsztynem nazywanego od r. 1341, była ochrona granicy od strony Śląska i Czech. Dodatkową funkcją zamku – było pełnienie roli królewskiego więzienia. Pierwszym znaczniejszym „pensjonariuszem”, osobiście „testującym” jakość świadczonych tu usług penitencjarnych, był zbuntowany przeciw królowi wielkopolski wojewoda – Maciej Borkowic. W roku 1370 zamek na krótko przeszedł w posiadanie księcia Władysława Opolczyka. Siłą odebrał go w roku 1391 Władysław Jagiełło i odtąd Olsztyn stał się siedzibą starostwa niegrodowego, nadawanego najbardziej zasłużonym dla państwa rodzinom możnowładczym. W roku 1587 zamek został skutecznie obroniony przed oblęgającym go arcyksięciem Maksymilianem, pretendentem do polskiego tronu. Zamek funkcjonował do czasu „potopu”. Spustoszony przez Szwedów popadł niestety w ruinę. Już w roku 1722 rozpoczęto rozbiórkę jego resztek, by z pozyskanego materiału odbudować we wsi kościół.
Obiekt w swej najbardziej rozwiniętej fazie składał się z zamków: górnego, średniego i dolnego oraz dwóch podzamczy. Najstarszy był umieszczony na kulminacji wzgórza zamek górny, utworzony z cylindrycznej wieży oddzielonej od gotyckiego domu mieszkalnego (zapewne też mającego formę wieży) tak zwanym „małym” dziedzińcem. Na południe od wieży znajdował się „duży” dziedziniec, całość otaczały mury o obwodzie zbliżonym do prostokąta, tworząc zamek średni. Wjazd prowadził przez gotycki majdan gospodarczy, nazywany też zamkiem dolnym. Zachował się fragment drogi oraz resztki kamiennych filarów podpierających kiedyś drewniany most, łatwy do usunięcia w razie napadu. Do podzamcza dotrzeć można było poprzez wjazd umieszczony w prostopadłościennej wieży nazywanej Starościńską.
Ciekawostką, znacząco podnosząca atrakcyjność Olsztyna, jest fakt, że do pomieszczeń użytkowych zamku dołączono także wnętrza będące dziełem natury, czyli podziemne jaskinie. Strop jednej z nich podparto w XVI stuleciu kamiennym filarem, by nie zawalił się pod wpływem ciężaru wznoszonych nad nim nowych murów. Wykuto też w skale dwie komory oraz korytarze, zapewniające dostęp do jaskiń i komór. Kamienną wieżę górnego zamku, czyli tak zwany stołp, w wieku XVI podwyższono o ceglaną, ośmioboczną nadbudowę. Zamkowi nadano także renesansowy wystrój, po którym nie zachowały się jednak żadne ślady.