BIERZGŁOWO Zamek

Bierzgłowo leży niedaleko od Torunia. Tutejszy zamek Krzyżacy zaczęli budować około połowy XIII stulecia. Choć pracy nie ułatwiały im napady Litwinów i Prusów, około roku 1270 zamek był na tyle gotowy, że mógł w nim za-mieszkać komtur wraz z konwentem. Miejsce pod budowę zamku wybrano znakomicie – było nim wzgórze o bardzo stromych zboczach od strony zachodniej i południowej. Plan zamku dopasowano do ukształtowania terenu. Obrys murów zbliżony był do prostokąta o wymiarach 90 na 140 m), z tym, że jego południowy odcinek nie był linią prostą, lecz nieco wklęsłą. Z pierwszego, trzynastowiecznego okresu pochodzą najprawdopodobniej dolne partie murów, wykonane z kamienia. W roku 1305 prace budowlane wznowiono, a podwyższając mury, tym razem jako budulca użyto cegły.
Podczas wojny polsko-krzyżackiej spłonęło przedzamcze, a wkrótce potem zamek utracił status siedziby konwentu, stając się siedzibą prokuratora, podległego komturowi w Toruniu. Po wojnie trzynastoletniej pomieszczenia zamku użytkowane były przez toruńskich rajców a od roku 1520 – przeszły na własność rady miasta Torunia – taki stan trwał aż do roku 1840. Idzie tu jedynie o stan prawny, bowiem stan techniczny zamku bardzo się w tym czasie zmieniał: w 1580 roku spłonęło przedzamcze, a w 1590 zamek właściwy. Dalsze zniszczenia miały miejsce w wieku XVII i XVIII, a po roku 1825 rozebrana została zamkowa kaplica. W roku 1860 odbudowano skrzydło południowe, a gdy właścicielem zamku został rząd pruski (1903) podjęto odbudowę zamku (1908) według koncepcji C. Steinbrechta.
Otoczone murami założenie składało się z dwóch części: zamku konwentualnego (otoczonego wewnętrznym obwodem murów i fosą) oraz przedzamcza o przeznaczeniu gospodarczym, usytuowanego we wschodniej części zespołu obronnego. Główny wjazd prowadził przez ceglaną wieżę bramną, wy-suniętą przed lico północno-wschodniego muru. Bramę wieńczą schodkowe szczyty, a jej obecna forma jest efektem odbudowy i „regotyzacji” z lat 60. XIX stulecia. Przedzamcze – podobnie jak w Malborku – tworzyły trzy skrzydła zabudowań obejmujące dziedziniec. „Skrzydłem” czwartym był mur (z bramą po środku) zamku konwentualnego.
Zamek główny, siedziba konwentu, miał kształt trapezu. Przy murze północno-zachodnim stał główny budynek – prostokąt o wymiarach 12 na 46 metrów. Na piętrze były tutaj: refektarz oraz kapitularz (przez niektórych uważany raczej za kaplicę). Sypialnie zlokalizowane były w drugim budynku, usytuowanym prostopadle do pierwszego i połączonym z nim dwukondygnacyjnymi krużgankami. Obecnie budynek ten ma dwa pietra, ale piętro drugie (jak również schodkowe szczyty) zbudowane zostały dopiero w XIX stuleciu.
Ciekawym detalem charakteryzuje się brama wejściowa do zamku konwentualnego. Ma ona formę ostrołukowego portalu z ceramicznych kształtek, poniżej którego znajduje się właściwy otwór bramny o kamiennym oprofilowaniu i półkolistym zamknięciu. Pomiędzy dwoma łukami umieszczony jest tympanon z figuralną dekoracją wykonaną z ceramiki. Istnieje spór, co jest tematem tego przedstawienia: czy Ucieczka do Egiptu, czy raczej Wjazd Chrystusa do Jerozolimy, a może jest to Wielki Mistrz zakonu w towarzystwie zakonnych braci-rycerzy. Płaskorzeźbie towarzyszy mocno zatarty napis, być może o takiej treści: SALT NICHT LANT GRI/?/M IN DE CAPELLUM MUS CIR M/?/E.