02. FLORENCJA SAN MINIATO AL MONTE

Autor: Roman Mirowski

Jak mówi polskie przysłowie: „nie od razu Kraków zbudowano„. Nie od razu też Florencja stała się miastem renesansowym. Proces powstawania tego nowego stylu w sztuce, a w architekturze w szczególności, trwał przez wiele lat .Aby go prześledzić , warto zapoznać się z kilkoma wybitnymi dziełami, stanowiącymi kolejne etapy na tej długiej drodze.
Włoska architektura zawsze wykazywała odporność na wpływy pochodzące spoza Italii. Gotyk nie przyjął się tu nigdy w takiej formie jak w swej kolebce, Francji, czy w innych krajach położonych na północ od Włoch. Doczekał się tu natomiast swej nazwy, wówczas pejoratywnej, bo świadczącej o barbarzyńskim ,zdaniem Włochów, pochodzeniu tego stylu. Podobnie i styl romański nie rozwijał się tu w sposób taki, jak w krajach nie posiadających tylu reliktów architektury starochrześcijańskiej .Stąd występująca trudność w klasyfikowaniu stylowej przynależności niektórych obiektów. Jednym z nich jest właśnie florencki kościół San Miniato .
Niektórzy historycy sztuki określają styl reprezentowany przez San Miniato jako „protorenesans„. Inni, z uwagi na czasokres powstania , przydzielają mu romańską etykietę, choć jest to dzieło w niczym do romańskich, w tym nawet włoskich, kościołów niepodobne. Układ przestrzenny wnętrza nawiązuje raczej do bazylik starochrześcijańskich. Ten sam trzynawowy korpus nakryty drewnianym dachem, w środkowej nawie otwartym i ukazującym konstrukcję więźby, wykazuje bardzo wyraźne analogie do pochodzącej z IX wieku bazyliki Santa Prassede w Rzymie. Elewacja kościoła pochodząca z przełomu XII i XIII wieku, jest płaska i ściśle symetryczna. Jej proporcje odzwierciedlają układ naw, a występujące w niej trójkąty stanowią parawanowe osłony dachowych połaci naw. Kondygnację najniższą tworzy pięć półkoliście zamkniętych arkad, których łuki wspierają się na korynckich półkolumnach. Płaszczyzny pomiędzy arkadami, a także płaszczyzny górnych kondygnacji ozdobione są geometryczną kompozycją z wielobarwnych płyt marmurowych. Na środku elewacji znajduje się prostokątne okno zwieńczone trójkątem, a nad nim mozaika przedstawiająca Chrystusa pomiędzy Madonną i św. Miniato.
Dodatkowym atutem kościoła San Miniato jest jego położenie. Zbudowany na górze Monte alle Croci ,wyniesionej znacznie ponad zabudowę Florencji, dominuje nad miastem. Do frontowej elewacji prowadzą umieszczone na jej osi schody, sprawiające że kościół oglądany jest zwykle od dołu, z „żabiej” perspektywy.
Początki kościoła datuje się na IV wiek, ale kształt obecny uzyskał on dzięki biskupowi Hildebrandowi w 1018 roku. Stanowi on część kompleksu budynków /późniejszych niż kościół/ składającego się także z niedokończonej, szesnastowiecznej, dzwonnicy, pałacu biskupów, cmentarza oraz otaczających całość zespołu fortyfikacji.
Wnętrze kościoła, w stosunku do starochrześcijańskich pierwowzorów, wzbogacone zostało wysoko wyniesioną kryptą, nad którą umieszczono zamknięty absydą chór. Sklepienie absydy wsparte jest na pięciu półkolistych łukach, powtarzających motyw wzięty z fasady. Ozdobę sklepienia stanowi mozaika pochodząca z 1297 roku, przedstawiająca Chrystusa błogosławiącego, otoczonego przez Madonnę i postaci świętych. Międzynawowe kolumnady ukształtowano na zasadzie potrójnych łuków, przedzielonych filarami. Płaszczyzny ścian pokrywa kompozycja z geometrycznych figur, wykonana podobnie jak frontowa elewacja, z barwnych marmurów. Bogactwo kolorystyczne wnętrza uzupełnia marmurowa posadzka, freski z XIII i XIV wieku ; nawet drewniana konstrukcja dachu pokryta jest polichromią.
Na prawo od prezbiterium położona jest zakrystia ozdobiona freskami Spinella Aretina /1387/, przedstawiającymi żywot św. Benedykta. Po stronie lewej kaplica San Jacopo, nazywana też kaplicą Kardynała Portugalii. Nazwa pochodzi od znajdującego się tam grobowca, który dla niego wyrzeźbił w 1461 roku Antonio Rosellino. Sklepienia kaplicy, autorstwa Manettiego, udekorowane są pięcioma tondami Lukki della Robbia. Po środku kościoła, przed kryptą, znajduje się kaplica Krucyfiksu, zaprojektowana przez Michelozza, z delikatnym emaliowanym sklepieniem, znowu dziełem Lukki della Robbia.
Podziwiając kościół San Miniato nabiera się absolutnej niemal pewności, że doskonałość kompozycyjna jaką on stanowi, musiała wywrzeć ogromny i inspirujący wpływ na wyobraźnię twórczą Brunelleschiego oraz postępujących w jego ślady innych artystów, ojców florenckiego renesansu.