NIDZICA Zamek

Na wschód od miasta Nidzicy, na wysokim wzgórzu okolonym niegdyś bagnami i moczarami stoi zamek. Jego potężna bryła dominuje nad miastem i całą okolicą. Początkowo sądzono, że zamek powstał w latach 1380-1400, jako siedziba krzyżackiego wójta. Ale odkryte niedawno materiały źródłowe /pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z roku 1359/ każą cofnąć datowanie o około pięćdziesiąt lat.
Ponieważ zamek leżał na trasie przemarszu wojsk Władysława Jagiełły został w 1410 roku zdobyty przez wojska koronne, ale wkrótce, po zawarciu pokoju z Zakonem, powrócił w krzyżackie ręce. Podobnie stało się w roku 1466 – Zakon odzyskał zamek zdobyty przez mieszczan i oddany Polakom w 1454 roku. Po roku 1466 miasto Nidzica wcielone zostało do Prus Zakonnych i utworzono tu komturię, a w wieku XVI przekształcono w starostwo Prus Książęcych. Po roku 1517 od strony wschodniej dobudowane zostało przedzamcze.
Ostatnie walki o nidzicki zamek odbyły się podczas wojen szwedzkich – broniący się w nim Szwedzi zdołali odeprzeć atak jazdy tatarskiej, przysłany Janowi Kazimierzowi przez tatarskiego chana. Autorami zaś ostatniego militarnego epizodu w dziejach zamku byli żołnierze francuscy. Ciągnąc z Napoleonem pod Moskwę, po drodze zdewastowali zamek. W wieku XIX w zamku mieścił się sąd i więzienie. Po pożarze będącym skutkiem działań militarnych ostatniej wojny,  zamek w latach 1959 – 65 odbudowali polscy konserwatorzy, adaptując go na cele kulturalne i turystyczne.
Murowany z cegły zamek zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. 62 x 44 metry. Od zachodu dziedziniec zamknięty był wielkim domem mieszkalnym. Przeciwległe, wschodnie skrzydło posiadało dwie narożne wie-że, kwadratowe w planie, wysokie na pięć kondygnacji /23 metry do gzymsu/, przykryte czterospadowymi dachami, wysunięte nieco przed lico prosto-kąta. Pomiędzy wieżami znajdowała się brama, do której przejazd prowadził poprzez istniejącą do dzisiaj fosę.
Od strony południowej i północnej dziedziniec zamykają dwa dwukondygnacyjne skrzydła boczne, nakryte pulpitowymi dachami nad którymi znajdowały się wąskie ganki dla straży. Główny dom mieszkalny tworzył zachodnie skrzydło – miał on trzy kondygnacje nadziemne i pełne podpiwniczenia Najbardziej reprezentacyjne było piętro, gdzie znajdował się wielki sklepiony refektarz, kaplica i komnata wójta. W refektarzu i kaplicy zachowały się ślady polichromii z XV wieku. Na piętrze drugim domu mieszkalnego znajdował się ganek dla straży, prowadzący do podobnych ganków na murach, prowadzący do wież skrzydła wschodniego. Ukształtowanie nidzickiego zamku odbiega wyraźnie od wcześniejszych schematów zamków – klasztorów. Dlatego zaliczamy go do tak zwanej „późnej” grupy zamków krzyżackich.