ZAMOŚĆ Ratusz

Miasto Zamość założył Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny, jedna z najwybitniejszych postaci doby późnego Renesansu. W tym realizowanym praktycznie od nowa mieście pragnął zawrzeć idee teoretycznego miasta idealnego, sformułowane i rozwijane przez włoskich teoretyków urbanistyki i architektury. Miasto pełnić miało rolę nie tylko stolicy jego „państwa”, miało też harmonijnie łączyć w sobie szereg innych funkcji. Miało być ośrodkiem handlowym,czemu sprzyjało jego położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków kupieckich, potężną twierdzą, bowiem powstawało na obszarach mocno niespokojnych, miało wreszcie pełnić też funkcje centrum religijnego i kulturalnego, promieniującego na słabo pod tym względem rozwinięte okolice.
Jednak, co dla nas dziś najcenniejsze, Zamość miał stać się jednocześnie także dziełem sztuki.Wielka kultura osobista Zamoyskiego i jego głęboka wiedza o sztuce, nabyta w Italii, oraz harmonijna współpraca z architektem Bernardem Morandem, zapewniły spełnienie wszystkich stawianych przed nowopowstającym miastem wymagań.Umowę z Morandem zawarł Zamoyski w roku 1578, projekt powstał w rok później, w latach 1581-83 przystąpiono do wytyczania i budowy miasta, a do wznoszenia obwarowań w roku 1587.
Główny akcent kwadratowego Rynku Wielkiego stanowi budynek ratusza zlokalizowanego w północnej pierzei rynkowej. Aby utrzymać czystość osiowej kompozycji i nie komplikować układu komunikacyjnego, świadomie zrezygnowano z lokowania ratusza na środku placu. Projektowany przez Moranda obiekt wzniesiono w latach 1591-1600, lecz dość szybko, bo już w latach 1639-51 ratusz rozbudowany został przez architekta Jana Jaroszewicza i kierującego robotami Jana Wolffa. Tak powstał trzykondygnacyjny budynek z arkadowymi podcieniami z trzech stron i rytmicznymi, manierystycznymi podziałami pilastrowo-niszowymi pięter i attyki oraz wieżą, stanowiącą do dziś dominujący akcent wysokościowy miasta.
Wieża, górą ośmioboczna, hełm otrzymała w roku 1770,  od frontu dostawiono w latach 1767-68 odwach a nad nim monumentalne dwuskrzydłowe schody wsparte na arkadach. Z tyłu za ratuszem dobudowano klasycystyczny /1823-25/ budynek więzienny, „zmodernizowano” w duchu klasycyzmu elewację, likwidując też attykę .W latach 1937-38 attykę przywrócono, a z elewacji usunięto klasycystyczny „nalot”.