01. WAWEL Sala z portalami gotycko – renesansowymi

Autor: Roman Mirowski

Na przełomie XV i XVI wieku królewski Wawel, siedziba dynastii Jagiellonów, zasiadającej wówczas na trzech tronach: polskim, czeskim i węgierskim, stał się centralnym ośrodkiem politycznym Środkowej Europy. Miejscem zjazdów panujących władców, turniejów rycerskich i innych uroczystości o charakterze politycznym i kulturalnym, wymagającym odpowiedniej oprawy.
Nowe prądy filozoficzne i artystyczne zwane renesansem, pojawiły się w Polsce około roku 1500, zarówno dzięki osobistym kontaktom Zygmunta I na Węgrzech, jak i poprzez sprowadzonych przez niego architektów i artystów włoskich.
W roku 1502 rozpoczęto więc pod kierownictwem Franciszka z Florencji prace nad przebudową zamku. Początkowo przy skrzydle zachodnim a następnie, po wyburzeniu znacznej części strawionych pożarem z roku 1499 budowli gotyckich, również i pozostałych skrzydeł zamku. Po śmierci Franciszka z Florencji, od roku 1516, budową kierował Bartłomiej Berecci. W latach 1531 – 35 dziedziniec zamkowy otoczono arkadowymi krużgankami, tworząc w ten sposób „największe dzieło renesansu włoskiego na północ od Alp”.
Przebudowa objęła oczywiście także i wnętrza Wawelu. Jednakże, obok form czysto renesansowych, przeszczepionych z Italii, pojawiają się nadal formy późnogotyckie. Szczególnie widoczne jest to w kamiennych portalach, stanowiących oprawę przekuwanych w trakcie przebudowy otworów drzwiowych. Łączących komnaty między sobą i prowadzących na arkadowe krużganki. Portale te powstawały w latach 1527 – 30, jako dzieło autorstwa Mistrza Benedykta, zwanego Sandomierzaninem, budowniczego królewskiego. Renesansowe w proporcjach i zaczerpniętych z antyku detalach gzymsów, takich jak „wole oczy”, perełki czy liście akantu, zawierają także charakterystyczne dla gotyku laskowania.
W efekcie portale wawelskie są dziełem niezwykle oryginalnym, stanowiącym twórcze połączenie dwóch stylów i dwóch tradycji kulturowych. Siła i dorobek miejscowej tradycji zostały uznane i zaakceptowane przez Bartłomieja Berecciego, odpowiedzialnego przecież za całość koncepcji przebudowy zamku, w tym również za jego detale.
Z zachowanych dokumentów wiemy, że portale były kiedyś bogato polichromowane. W roku 1529 malarzowi Stanisławowi Szczerbie zapłacono za pomalowanie aż 37 portali, a kwota którą otrzymał, należała do znacznych. Ślady polichromii znajdowano podczas odnawiani odrzwi nawet w obecnym stuleciu.
Znane są z przekazów historycznych nazwiska kamieniarzy odkuwających owe portale, Polaków lub przybyszów z krajów sąsiednich: Gallusa, Mathiasa, Franciscusa i Laurentiusa.