08. WAWEL Katedra – Krypta św. Leonarda

Autor: Roman Mirowski

Wznoszenie pierwszej katedry wawelskiej rozpoczęto prawdopodobnie pod koniec lat dwudziestych XI stulecia, za panowania Bolesława Chrobrego. Jej rozwiązania przestrzenne wzorowane były na trójnawowych bazylikach saskich. Z katedry tej zachowało się bardzo niewiele – jedynie fragmenty przyziemia prezbiterium, transeptu i przylegającego doń przęsła korpusu nawowego. Narzucające się analogie do kościołów niemieckich – św. Michała w Hildesheim i katedry w Merseburgu – pozwalają na w miarę dokładne określenie daty rozpoczęcia prac budowlanych. Mogło to mieć miejsce dopiero po roku 1018, po zawarciu pokoju w Budziszynie, kiedy ożywienie kontaktów politycznych i kulturalnych przyniosło efekt w postaci przeniesienia wzorów architektury saskiej na teren Polski.
Pierwsza katedra wawelska nie została nigdy ukończona. Prace wstrzymano, gdy po śmierci Mieszka II nastały dla Polski trudne i niespokojne lata.
Druga katedra, przez Długosza nazywana „Hermanowską”, budowana była prawdopodobnie za czasów Władysława Hermana, od roku 1082. Zlokalizowano ją w nieco innym miejscu, na zachód od katedry Chrobrego. Mogło to być podyktowane ukształtowaniem terenu tej części wzgórza wawelskiego. Wykorzystano istniejące w tym miejscu zagłębienie, wykonując w nim kryptę. Tak powstała krypta św. Leonarda, ukończona w 1118 roku. Fundatorem dalszych prac był Bolesław Krzywousty, który jak pisze Długosz: „...mury niskie i nikczemne podwyższył i dwie wieże z posad samych wybudowane przyłączył…”.Konsekracja katedry odbyła się w roku 1142, już po śmierci księcia Bolesława.
Była to bazylika trójnawowa, z dwoma chórami, lecz bez transeptu. Przy chórze zachodnim posiadała dwie wieże, z których jedna, zwana Wieżą Srebrnych Dzwonów, zachowała się do dziś. Kształt przestrzenny wschodniej części katedry nie jest dokładnie znany. Przypuszcza się, że drugi chór za-mknięty był absydą i że mieściła się w nim również krypta.
Najlepiej i najpełniej zachowanym fragmentem „drugiej” katedry jest Krypta św. Leonarda, położona pod chórem zachodnim. Przestrzeń krypty tworzą trzy nawy rozdzielone ośmioma kolumnami, umieszczonymi w dwóch rzędach. Sklepienie podparte jest kamiennymi gurtami, spoczywającymi na kostkowych głowicach kolumn. Materiałem są tu ciosy wapienne, zaś detale wykonano z piaskowca. Ołtarz znajdujący się w krypcie pochodzi z XIX wieku, a projektował go Francuz, Viollet-le-Duc.
U schyłku XVIII wieku do krypty św. Leonarda przeniesiono grobowiec Jana III Sobieskiego. Później wstawiono sarkofagi księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki. W roku 1993 do grona spoczywających tam wielkich Polaków i wielkich żołnierzy dołączył generał Władysław Sikorski.