STRZELNO Kościół św. Prokopa

Strzelno leży na Kujawach Brzeskich. Po raz pierwszy wymieniane jest w bulli protekcyjnej, wydanej w roku 1147 przez papieża Eugeniusza III dla klasztoru w Trzemesznie. Zespół klasztoru norbertanek, z którego słynie Strzelno, według Długosza ufundowany został w roku 1133 przez palatyna Bolesława Krzywoustego i Władysława II – Piotra Włostowica. Obecnie naukowcy uważają, że fundatorami byli potomkowie Piotra – Wszeborowice, a czas fundacji przesunąć należy na schyłek wieku XII lub początek XIII stulecia.
W skład zespołu poklasztornego wchodzą dwa romańskie kościoły: bazylika pod wezwaniem Trójcy Świętej i NMP oraz rotunda św. Prokopa. Uzupełniają je zabudowania poklasztorne, których barokowa przebudowa zakryła wcześniejsze, romańskie i gotyckie relikty.
Kościół św. Prokopa, pierwotnie pod wezwaniem Św. Krzyża, zachował bez zmian swój romański układ przestrzenny. Zbudowany jest z granitowych ciosów na planie koła z dobudowanym od wschodu prostokątnym prezbiterium i kolistą w planie wieżą od strony zachodniej, zawierającą na piętrze emporę. Od północy do nawy przylegają dwie absydy. Zachowały się romańskie sklepienia nakrywające wnętrza: krzyżowe sklepienie na gurtach nad prezbiterium oraz kopuła na ośmiu rozchodzących się promieniście gurtach – nad nawą.
Pod koniec wieku XV lub na początku XVI kościół uległ dość poważnej przebudowie. Rozebrano górne partie wieży kamiennej wieży, wymurowując je potem na nowo – tym razem z gotyckiej cegły na planie podkowy. Od za-chodu wzmocniono wieżę ceglaną skarpą. Podwyższono też ściany nawy i prezbiterium.
Z akt wizytacji z roku 1780 wiemy, że rotunda przez jakiś czas pełniła rolę klasztornej furty. Wysunięta przed lico klasztornych murów wieża pełniła rolę baszty, nadając zespołowi warowny charakter. Ponownie konsekrowano kościół w latach 1738-41, w czasach gdy włocławskim biskupem był Adam Stanisław Grabowski.
Podczas wojen napoleońskich doszło do profanacji kościoła. W roku 1814 podjęto decyzję, by zamiast magazynu, który znajdował się tam w ostatnich latach, przeznaczyć kościół na klasztorny refektarz. W roku 1837 rząd pruski wydał dekret o zniesieniu strzelneńskiego klasztoru.
Na rysunku wykonanym w roku 1840 przez Kajetana Wincentego Kielisińskiego, bibliotekarza i rysownika hr. Tytusa Działyńskiego z Kórnika widać, że kościół i prezbiterium poryte są wspólnym, siodłowym dachem. Na wieży widnieje kwadratowa w planie nadbudówka przykryta ostrosłupowym dachem.
W roku 1892 rząd pruski podjął decyzję o odbudowie kościoła. Zlikwidowano obrastające go przybudówki, rekonstruując zarazem boczne absydy i przywracając dachom pierwotne formy. Remont ten nie objął jednak wyposażenia wnętrza, toteż nie przywrócono wówczas kościołowi jego sakralnej funkcji. Na to trzeba było poczekać do odzyskania przez Polskę niepodległości. W roku 1925 odnowiony i wyposażony kościół konsekrował biskup sufragan gnieźnieński, Antoni Laubitz. zaś w roku 1926 zorganizowano w rotundzie ogólnopolskie zebranie konserwatorów, którego zadaniem było zadecydowanie o dalszym przebiegu prac konserwatorskich.