RYŃSK Kościół św. Wawrzyńca

Ryńsk jest wsią położoną na Ziemi Chełmińskiej, dwadzieścia kilometrów od Chełmży, a dziesięć od Wąbrzeźna. W pobliżu wsi, nad jeziorem o nazwie Szaniec, zachowały się pozostałości średniowiecznego gródka. Zniszczyli go Krzyżacy na początku wieku XV i nigdy go już nie odbudowano. Innym zabytkiem Ryńska, jest mieszczący się w samej wsi parafialny kościół gotycko – renesansowy, którego patronem jest św. Wawrzyniec. Świątynię wzniesiono w 1. połowie XIV wieku z cegły i polnego kamienia. Jest ona jednonawowa; od zachodu do nawy przylega kwadratowa w planie, czterokondygnacyjna wieża, mieszcząca w przyziemiu kruchtę. Wyposażenie kościoła jest od jego murów młodsze – poza późnorenesansową amboną, prezentuje styl barokowy.
Oba wymienione obiekty łączy nie tylko ich geograficzne położenie. Wiąże je też osoba Mikołaja z Ryńska, gorącego zwolennika powrotu Ziemi Chełmińskiej do Polski, prekursora polskiej konspiracji /jak nazwano go na ufundowanej na jego cześć tablicy pamiątkowej/, człowieka który swój patriotyzm okupił męczeńska śmiercią z rąk Krzyżaków. Mikołaj Ryński był właścicielem Ryńska, a jego siedzibą był zrujnowany przez Krzyżaków gródek. W kościele św. Wawrzyńca, jako miejscowemu dziedzicowi, przysługiwało mu prawo patronatu, to znaczy wskazywania kandydata na proboszcza. Według nie najpewniejszych źródeł /ale innych nie ma/, przodkowie Ryńskiego pieczętowali się herbem Rogala, pochodzili z Kujaw, a do Ziemi Dobrzyńskiej przybyli na początku XIV wieku.
Całkowicie pewne informacje z życiorysu Ryńskiego zaczynają się w dniu 24 lutego 1397, kiedy to wraz z bratem Januszem i kuzynami: Fryderykiem i Mikołajem Kitnowskimi, założyli Towarzystwo Jaszczurcze. Było to super tajne rycerskie bractwo, którego celem /mocno utajnionym/ było przyłączenie Ziemi Chełmińskiej do królestwa polskiego. Krzyżacy początkowo chyba nie zdawali sobie sprawy o co Jaszczurkowcom chodzi, skoro w 1398 roku pozwolili im na założenie wikarii w farze w Radzyniu Chełmińskim – a może zresztą wiedzieli, a taka zgoda tylko ułatwiała im infiltrację zakonspirowanej organizacji? Tego rodzaju pytań, jakby żywcem przeniesionych z dzisiejszej literatury szpiegowskiej, jest tu znacznie więcej.
Ryński uczestniczył w krzyżackich wyprawach: na Żmudź, na Gotlandię, na Ziemię Dobrzyńską. Brał też udział w spotkaniach wielkiego mistrza z Jagiełłą. Czy był to tylko i wyłącznie głęboki kamuflaż ? Za lojalność krzyżackie władze nagrodziły go urzędem chorążego Ziemi Chełmińskiej. Podczas bitwy grunwaldzkiej Ryński opuszczając chorągiew dał sygnał rycerzom chełmińskim do kapitulacji, co w oczywisty sposób wywrzeć musiało wpływ na przebieg i efekty bitwy. Nie został jednak za to przez Krzyżaków ukarany. Jakoś przekonał i udobruchał wielkiego mistrza. Potem przekazywał do Malborka informacje o planach Jagiełły i ruchach wojsk polskich. Wiadomości zresztą w pełni nieprawdziwe, stanowiące dezinformację. Czy Mikołaj Ryński wiedział, że jest to mistyfikacja, czy przekazywał je w najlepszej wierze ? Raczej nie, skoro w roku 1411, pomimo obowiązującej amnestii, Krzyżacy pojmali go i przewieźli na zamek w Grudziądzu. Tam bez żadnego sądu, a nawet bez udzielenia mu ostatnich sakramentów (!), został po czterech dniach stracony.
Może kiedyś doczekamy się filmu – czy nawet serialu – o tak niezwykle zagadkowej postaci?