PRZECŁAW Pałac

Przecław, kiedyś miasto a dzisiaj wieś w województwie podkarpackim, leży nad Wisłoką, dziś przy drodze z Mielca do Dębicy, a dawniej przy historycznym trakcie wiodącym z Sandomierza na Węgry, przez Połaniec i Żmigród. Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z roku 1258. Choć w spisach świętopietrza występuje od lat 1325-7, parafia przecławska, która była fundacją rycerską, istniała już prawdopodobnie w wieku XII. Stały tu jednocześnie dwa kościoły, co świadczy, że Przecław był dość ludny i miał chyba charakter osady targowej. W XIV stuleciu należał do rodu Pobogów, potem do Stanisława z Biechowa (1404), po nim do Ligęzów, od 1578 do Koniecpolskich, później do Krupków-Przecławskich, Wielopolskich, Tarnowskich i w końcu do Reyów – od roku 1667 aż do roku 1945. Miastem stał się Przecław przed rokiem1419 – stało się tak dzięki staraniom Przecława Ligęzy herbu Półkozic. Prawa miejskie utracił w roku 1919.
Historyczne miasto rozciągało się na wyniosłym wzgórzu na lewym brzegu Wisłoki. Na sąsiednim wzgórzu stał zamek, od miasta oddzielony potokiem o wdzięcznej nazwie Słowik. Ligęzowie mieszkali w drewnianym dworze zbudowanym zapewne przez Stanisława Ligęzę w 3. ćwierci XV stulecia. W roku 1536 rezydencja wzmiankowana była jako castrum, przechodząc potem wraz z ręką Anny Ligęzianki we władanie Andrzeja Koniecpolskiego.
Pan Andrzej pełniący urząd kasztelana połanieckiego, a przy tym królewski rotmistrz, w latach 1580-90 zbudował murowany pałac. Był to obiekt na planie prostokątna, piętrowy i podpiwniczony. Nakrywał go dach „pogrążony” (o spadkach skierowanych do wewnątrz) osłonięty wysoką attyką. W wieku XVII do pałacu dostawiono od północy parterową loggię. Gdy w roku 1667 dobra wraz z pałacem zakupili Reyowie, Jan Rey, starosta pilzneński zamówił projekt przebudowy rezydencji u Tylmana z Gameren. Niestety, do realizacji projektu Tylmana nie doszło.
Najpoważniejsze zmiany w pałacu dokonane zostały w wieku XIX oraz na przełomie XIX i XX stulecia. Najpierw, w latach 1808-10, od północy dobudowano alkierz. W roku 1846 zdewastowane zostały wnętrza pałacu. Do ich odbudowy przystąpiono w latach 1876-80. Dobudowano także od południa drugi alkierz, a od północy wieżę. Nieco później od południa dostawiono par-terowy aneks, a na jego południowo-zachodnim narożniku wieżyczkę. Od północy, za wieżą, dodano jeszcze parterowy aneks, zaś od frontu, czyli od strony zachodniej, pojawiły się neogotyckie przedsionki.
Przecławski pałac nosi nazwę zamku. Istotnie, kiedyś otoczony był umocnieniami ziemnymi, z wjazdem od strony północnej. Potem był już tylko rezydencją, pozbawioną cech obronnych. Co do cech stylowych – jest to obiekt mocno złożony. Korpus pałacu jest renesansowy, ma sklepienia kolebkowe w piwnicach i kolebki z lunetami na parterze. Renesansową attykę korpusu naśladują podobne, ale neorenesansowe attyki alkierzy. Dekoracja elewacji jest jednak neogotycka, a ostrołuki i maswerki okien mieszają się tu z neorenesansowymi tralkami balustrad.
Pałac otoczony jest parkiem, choć bardziej trafne byłoby określenie – resztkami parku, założonego zapewne jako renesansowy, jeszcze w XVI stuleciu, a mocno przekształconego w pierwszych latach XIX stulecia. Park, rozciągający się na wschód od pałacu, tarasowo opada ku brzegom rzeki. Zachowały się aleje lipowe i pojedyncze okazy drzew, czytelny jest zarys stawu.