PŁOCK Katedra

Początki płockiej katedry sięgają pierwszej połowy XII wieku. Niemal od początku jej istnienia dokonywano w niej przeróbek  toteż zawiera ona w sobie niemal wszelkie występujące w historii polskiej sztuki style: od romańskiego do neogotyku.
Romańska budowla, wykonana z granitowych, ciosów powstała w latach 1130 – 44 dzięki biskupowi Aleksandrowi z Malonne. Była to trzynawowa bazylika z prezbiterium zakończonym absydą. Każda z naw posiadała swoje odrębne wejście we frontowej elewacji /dziś jest to miejsce styku kruchty z nawami/. Do portalu głównego biskup Aleksander zamówił w ludwisarni w Magdeburgu wspaniałe brązowe drzwi, które potem przeszły do historii pod nazwą „Drzwi Płockich”, choć nigdy do Płocka nie dotarły. Dziś /od XV stulecia/ zdobią Sobór Sofijski w Nowogrodzie Wielkim a ich kopie znajdują się w Moskwie i Płocku. Nad skrzyżowaniem nawy i transeptu znajdowała się graniasta wieża.
Dwie symetryczne wieże flankujące fasadę budynku są gotyckie. Wzniesiono je na przełomie XIII i XIV wieku, podczas odbudowy świątyni ze zniszczeń dokonanych przez najazdy Prusów i Litwinów. Kiepski stan techniczny wież dostrzeżony u schyłku XV wieku sprawił, że zabrano z nich dzwony, przenosząc je do Wieży Zegarowej, stanowiącej część płockiego zamku. Wzmocniono wówczas potężnymi skarpami naroża dolnych partii wież a górę środkowej części fasady przyozdobiono schodkowym, grzebieniowym szczytem.
Dna 20 marca 1530 roku wybuchł w katedrze pożar spowodowany uderzeniem pioruna. Odbudowa dała okazję do zmiany stylu – świątynia nabrała teraz cech renesansowych. Pracami kierowali: rzymianin Zanobi de Gianotis, sieneńczyk Giovanni Cini i Filip z Fiesole. Po roku 1556 prace kontynuował Jan Baptysta z Wenecji i jego dziełem jest półkulista kopuła z latarnią wsparta na ośmiobocznym bębnie, tak charakterystyczna odtąd dla panoramy Płocka.
Przebudowa barokowa /rok 1665/ polegała na nadaniu nowych ozdób ko-pule i wyposażeniu wież w cebulaste hełmy. Na kolejną przebudowę katedra czekała ponad sto lat. Jej autorem był Dominik Merlini, który w latach osiemdziesiątych XVIII stulecia nadał płockiej świątyni cechy klasycystyczne, projektując miedzy innymi jońską kolumnadę.
Obecny wygląd katedry to efekt przebudowy z przełomu XIX i XX wieku według projektu architekta Stefana Szyllera /autora m.in. warszawskich gmachów Politechniki i „Zachęty”/. Za swe zasługi na płockiej katedry Szyller uwieczniony został w tympanonie nad portalem głównym, wyrzeźbionym przez Piusa Welońskiego.
Na poziomie parteru w północnej wieży znajduje się Kaplica Królewska. W krypcie pod kaplicą znajdują się groby władców Polski – Władysława Herma-na i Bolesława Krzywoustego a także kilkunastu książąt mazowieckich.