PIOTRKÓW TRYBUNALSKI Kościół bernardynów

Piotrkowski kościół bernardynów leży w pobliżu Starego Miasta, ale już poza jego obrębem. Ufundowany został przez trzech braci z rodu Nałęczów: Floriana, Stanisława i Wawrzyńca Starczewskich, na wyniosłym pustkowiu zwanym Łysą Górą, rozciągającym się za Bramą Sieradzką. Pierwsi bernardyni, przybyli tu z Widawy, wprowadzeni zostali do drewnianego kościółka w dniu 1 czerwca 1626 roku. Kamień węgielny pod budowę murowanej świątyni położony został w roku 1632. W 1640 budowę zakończono, zaś w 1642 biskup Jan Bajkowski dokonał jej konsekracji. Rok później ukończono też prace przy wznoszeniu klasztoru. Bernardyńskim gwardianem był wówczas Franciszek Molski, a wielce hojnym fundatorem wojewoda Stanisław Warszycki.
Zbudowany poza miejskimi murami klasztor z konieczności musiał posiadać cechy obronne. Nadano mu więc kształt zwartego czworoboku z wieżą-dzwonnicą i z basztami od zachodu i południa. Niestety, mimo starań nie stanowił twierdzy porównywalnej z „szwedoodporną” Jasną Górą; podczas szwedzkiego najazdu kościół został obrabowany; klasztor dość poważnie uszkodzono, a wieżę spalono. Królewscy inspektorzy, którzy mieli za zadanie określić wielkość strat, wnioskowali aby powiększyć obwód murów Piotrkowa, dzięki czemu kościół i klasztor stałyby się w przyszłości bardziej bezpieczne. Inicjatywy tej jednak nie podjęto. Doszło jednak do odbudowy bernardyńskich budowli dzięki połączonym funduszom: Bykowskich, Leszczyńskich, Starczewskich, biskupa Andrzeja Trzebnickiego i wielu innych, w tym także piotrkowskich mieszczan. Rekonsekracja świątyni, z udziałem biskupa Konstatntego Zielińskiego, odbyła się w roku 1696.
Podczas pierwszych dwóch stuleci istnienia piotrkowskiego konwentu, odbywały się tu posiedzenia kapituły prowincji wielkopolskiej. Ostatnim prze-jawem działalności zakonników był ich udział we wspieraniu powstania styczniowego. Za karę piętnastu zakonników carskie władze wywiozły pod wojskową eskortą, a klasztor uległ kasacie. Klasztorne obiekty przeznaczono na archiwum, drukarnię i redakcję „Gubernialnych Wiadomości”. Potem ulokowano tu areszt. Ostatnią z baszt, ośmioboczną z południowo-zachodniego narożnika, rozebrano w roku 1868. Po roku 1918 przez kilka lat w klasztornych obiektach mieściły się najróżniejsze instytucje. W roku 1922 przywrócono budynki zakonnikom.
Wczesnobarokowy kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej i św. Krzyża ma opięty skarpami, jednonawowy korpus, do którego od południa przylega półkoliście zamknięte prezbiterium, a od północy kwadratowa w planie wieża, z kruchtą na parterze, zwieńczona hełmem /barokowym w ty-pie/ z zegarem. Od strony zachodniej do kościoła przylega klasztor, którego skrzydła otaczają prostokątny wirydarz. Przejścia z kościoła do klasztoru wiodą z prezbiterium i z kruchty. Wschodnie skrzydło klasztoru, bezpośrednio przylegające do kościoła, służy tylko do komunikacji. Jego parter włączony w obręb kościoła łączy zakrystię zlokalizowaną w południowym skrzydle, z kaplicą w części północnej. Główny ołtarz świątyni, pochodzący z roku 1758, został odsunięty od ściany, aby utworzyć za nim chór zakonny. W środkowym przezroczu ołtarza mieści się krucyfiks z roku 1646, a po jego bokach, między kolumnami, stoją posągi Mojżesza i św. Pawła.