PELPLIN Kościół cystersów

Powstanie opactwa w Pelplinie zawdzięczamy księciu tczewskiemu, Samborowi, młodszemu bratu Świętopełka II, księcia Gdańska. W roku 1258 dokonał on nadania na rzecz klasztoru w Doberanie aby utworzyć nowe opactwo na Pomorzu Gdańskim.
opactwo pelplińskie nie wywodzi się jak oliwskie z Clairvaux, tylko z Morimondu. O ile jednak Jędrzejów, Koprzywnica, Wąchock czy Sulejów były bezpośrednimi filiacjami Morimondu, to w przypadku Pelplina „droga” ta była dłuższa. Prowadziła przez Camp /diecezja kolońska/, Amelunxborn /diecezja Hildesheim/, Doberan /diecezja Schwerin/ i pomorskie Pogódki. Pierwszy dokument dotyczący bezpośrednio Pelplina był decyzją z 1276 roku o przeniesieniu klasztoru z Pogódek właśnie do Pelplina.
Budowę realizowano prawdopodobnie w latach 1280 – 1320. Kościół budowany był według jednolitego planu. Wyróżnić tu można trzy fazy budowy – w pierwszej wzniesiono mury obwodowe, doprowadzając je do poziomu nasady sklepień. W drugiej fazie wykonano sklepienia prezbiterium, transeptu i bocznych naw korpusu, a w fazie trzeciej – sklepienia głównej nawy. Datowanie poszczególnych faz nie jest proste. Wiadomo jednak, że już w 1323 roku zawaliła się sygnaturka, a w1399 część sklepień. W 1433 roku kościół został według Długosza „ograbiony i spalony”, a jako fundatorów odbudowy wymienia on książąt: Mszczuja, Sambora i Świętopełka. Datowaniem pewnym jest także – zgodnie z „Chronica Pelplinensic” z czasów opata Szymona – renowacja szczytu południowego oraz przesklepienie ramion nawy poprzecznej w 1557 roku.
Kościół jest trójnawową, jedenastoprzęsłową bazyliką filarową opartą na planie krzyża. Transept jest tutaj dwunawowy, halowy, a każde z jego ramion ma rzut zbliżony do kwadratu. Prezbiterium ma tę samą szerokość co korpus i jest zamknięte prostokątnie. Do kościoła przylegają zabudowania klasztorne otaczające czworokątny wirydarz. Najstarszym fragmentem klasztoru jest prostokątne w planie oratorium pochodzące z 1274 roku.
Najbardziej charakterystycznym elementem pelplińskiego kościoła, od 1824 roku katedralnego – gdy przeniesiono tam siedzibę biskupa chełmińskiego – jest jego główna fasada z dwiema wielobocznymi wieżami, stanowiącymi obudowę klatek schodowych prowadzących na poddasze. Podobne wież7yczki ma także zachodnia elewacja kościoła w Oliwie. Trudno jednak powiedzieć, czy rozwiązania elewacji katedry pelplińskiej wzorowane były na kościele z Oliwy czy też na innych świątyniach znajdujących się w pobliżu „drogi” prowadzącej z francuskiego Morimondu do pomorskiego Pelplina.