PACZÓŁTOWICE Kościół parafialny

Paczółtowice leżą na zachód od Krakowa, na południowym skraju Jury Krakowsko-Częstochowskiej, przy bocznej drodze z Przegini do Krzeszowic. W dziewiętnastowiecznym Słowniku Geograficzno-Historycznym zapisano: „Paczołtowice z Dębnikami, wieś, pow. chrzanowski, położona w okolicy wzgórzystej, 340 m npm., na prawym brzegu Zdolskiego potoku, dopływu Rudawki”. Przysiółek Dębnik, a ściślej leżąca obok niego Łysa Góra słynie z kamieniołomów, gdzie wydobywano marmur „którym przyozdobiono wszystkie krakowskie kościoły”. Od północy Paczółtowice graniczą ze wsią Racławice Olkuskie, od południa z terenami klasztoru karmelitów w Czernej.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z roku 1342, z watykańskiego spisu świętopietrza, płaconego przez tutejszą parafię w wysokości 6 skojców rocznie. Fundatorem pierwotnego kościoła parafialnego miał być podobno dziedzic o imieniu Paczołt (stąd wieś nazwano Paczoldivilla). W Kodeksie Dyplomatycznym Małopolski w roku 1382 odnotowano, że sołtys de Paczołtouicz, Swenskon, znalazł się wśród grona świadków najwyższego trybunału prawa magdeburskiego, działającego na krakowskim zamku. W Liber Beneficiorum Długosz zapisał, że Paczółtowice  należały do Grzegorza z rodu Toporczyków a potem do Jana Paczołtowskiego. Zanotował też fakt istnienia tutaj parafii i drewnianego, pierwotnego kościoła.
Obecny kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii zbudowany został w latach 1518-20. Podobnie jak w sąsiednich Racławicach, tutejszy kościół prezentuje gotycki, typowy dla Małopolski, wariant więźbowo-zaskrzynieniowy z jednokalenicowym dachem, wspólnym dla nawy i prezbiterium. Są tu bardzo podobne do racławickich detale: ostrołukowy łuk tęczowy a także portale wycięte w łuk tzw. oślego grzbietu. Nie ma natomiast charakterystycznych dla małopolskich świątyń, występujących też w Racławicach – zaczepów, czyli konstrukcji wzmacniających połączenie zrębu z wiązarem dachowym.
Paczółtowicki kościół jest orientowany. Stoi na dość stromym stoku, na-chylonym ku południowi; otacza go cmentarz obwiedziony kamiennym murem. Ma konstrukcję zrębową o przyciesiach wspartych na kamiennej podmurówce. Składa się z prostokątnej nawy, w planie zbliżonej do kwadratu, oraz węższego od niej, trójbocznie zamkniętego prezbiterium. Pierwotnie obie te bryły uzupełniała prawdopodobnie niewielka zakrystia, dostawiona od strony północnej. Obecna zakrystia, jak również południowa kruchta, po-wstały w roku 1899. Największa zmiana sylwety kościoła, i to zmiana dodająca mu niezwykłej urody, nastąpiła w latach 1671-81. Dobudowano wtedy od zachodu wieżę-dzwonnicę, dwukondygnacyjną (z kruchtą w przyziemiu), nakrytą łamanym dachem zwieńczonym kopułką.
Pobity gontem dach i pokryte szalunkiem ściany kryją we wnętrzu kościoła prawdziwe skarby. Ołtarz główny z roku 1604 zawiera gotycki obraz z lat 1460-70, przedstawiający Matkę Boską na tle krzewu gorejącego, dawniej środkową część tryptyku. Za sprawą tego obrazu paczółtowicki kościół stał się Maryjnym sanktuarium, choć o znaczeniu raczej lokalnym. Miejscowi wierni tak są do obrazu przywiązani, że nie pozwolili go wywieźć nawet do konserwacji – prace te trzeba było wykonać na miejscu. Piękne są też inne obrazy, a także polichromia, niestety zachowana tylko fragmentarycznie.