OLSZTYN Zamek

Zamek kapituły warmińskiej, jedynej w Prusach, która nie przyjęła reguły krzyżackiej, nie powstał w pobliżu fromborskiej katedry, lecz w odległym od niej o około 100 kilometrów Olsztynie.
Przypomina on typ zamku krzyżackiego będącego siedzibą wójtostwa lub prokuratorii, nie posiadającego pomieszczeń klasztornych. Zamki takie kształtowane były jako mur obwodowy, do którego od wewnątrz przylegały budynki administracyjne, mieszkalne i gospodarcze.
Olsztyński zamek wzniesiono w latach 1350 – 70, na wzgórzu, w zakolu Łyny, a jego mury sprzężone były wówczas z  fortyfikacjami miasta.
Zamek ma plan prostokąta o wymiarach 40 na 55 metrów. W pierwszym etapie oprócz murów zbudowano dolne kondygnacje wieży oraz budynek mieszkalny, zawierający też kaplicę. Nieco później wzdłuż zachodniego muru wzniesiono skrzydło gospodarcze.
Dalsza rozbudowa polegała na podwyższeniu budynku głównego o dodatkową kondygnację spichrzową. Nadbudowano też  skrzydło gospodarcze, zaopatrując jego najwyższą kondygnację w drewniane hurdycje, nadwieszone na zewnątrz murów. Kwadratową dotychczas wieżę także podwyższono po-przez dodanie sześciu nowych kondygnacji, tym razem na planie koła. Wtedy też powstały trójkątne, sterczynowe szczyty obu budynków.
Po roku 1530 przebudowano wnętrza zamkowe. Kaplicę przeniesiono do dawnego budynku gospodarczego. Wykonano też nowe, wyjątkowo piękne, kryształowe sklepienia nad refektarzem. Jak podają szesnastowieczne inwentarze, sposób użytkowania zamkowych pomieszczeń przedstawiał się następująco: W północnym skrzydle mieszkał administrator kapituły; mieścił się tu także refektarz wykorzystywany także jako sala posiedzeń kapituły. Mieszkania burgrabiego, kanoników, wizytatorów i szafarza zajmowały południowe skrzydło. W przyziemiu była kuchnia, spiżarnia, browar i piekarnia. Kolejne przebudowy miały miejsce w latach 1756-58, 1865-71 i 1909-11. Podczas pierwszej z nich na miejscu wschodniego muru obronnego zbudowano barokowy pałac. Jego tynkowane mury kontrastują z surowością zamkowych murów, wykonanych w dolnych partiach z kamienia polodowcowego a wyżej z nie tynkowanej cegły.
Warto wspomnieć, że przez kilka lat administratorem olsztyńskiego zamku był Mikołaj Kopernik, dowodząc obroną Olsztyna podczas ostatniej  wojny polsko – krzyżackiej jesienią 1520 roku. Po roku 1722 w zamku mieściły się różne urzędy: w pierwszych latach XX stulecia stanowił on mieszkanie prezydenta rejencji. Ostatnie lata przed II wojna światową w południowym skrzydle zamku zorganizowano Muzeum Ziemi.
Funkcje muzealne przywrócono po roku 1945 i dzisiaj olsztyński zamek jest siedzibą Muzeum Warmii i Mazur.