OLKUSZ Mury miejskie

Olkusz chociaż leżał przy bardzo ważnym trakcie handlowym wiodącym z karowa do Wrocławia, rozwój swój zawdzięczał głównie kopalnictwu srebra i ołowiu. Wzmianki o Olkuszu pochodzące z połowy XIII stulecia wskazują, że już w tym czasie wydobywano tu rudę i wytapiano ołów. Najpierw wydobywano ołów kilka kilometrów na zachód od obecnego miasta. Gdy złoża uległy wyczerpaniu, Olkusz przeniesiono na nowe, czyli obecne miejsce.
Lokacja pierwotnego miasta nastąpiła przed rokiem 1299, zaś prawo magdeburskie nadał mu Władysław Łokietek w roku 1331. Obecny Olkusz po-wstał najprawdopodobniej w czasach Kazimierza Wielkiego. Za taką tezą przemawia niezwykła regularność układu urbanistycznego, wynikająca za-równo z faktu jednorazowego wytyczenia układu miasta oraz wielka dojrzałość koncepcji planistycznej; obie te cechy charakterystyczne są właśnie dla czasów kazimierzowskich. Jednak nie można wykluczyć hipotezy, że Kazi-mierz Wielki przebudował wcześniej powstałe miasto. Biorąc pod uwagę, że olkuski kościół parafialny zbudowano około połowy XIV stulecia, obecny Ol-kusz jest zapewne rówieśnikiem tej świątyni lub jest od niej nieco starszy.
Miasto zlokalizowano na niewielkim wzgórzu, a jego główną oś stanowiła główna droga biegnąca na osi wschód-zachód. Istnienie w Olkuszu obronnych murów potwierdza w swej kronice Janko z Czarnkowa. Pisze też o nich w Liber Beneficiorum Długosz, jako fundatora wskazując króla Kazimierza. Ponieważ w dokumentach olkuskie obwarowania pojawiły się po raz pierwszy w roku 1366, musiały one powstać najpóźniej w tymże roku. Najstarszym zachowanym planem miasta jest pomiar wykonany w roku 1787. Ukazuje on pełny obwód murów i rozmieszczenie bram oraz baszt. Ten plan, jak również późniejsze, wspomagane starszymi od nich przekazami ikonograficznymi (np. obrazem św. Rodziny z kościoła parafialnego ukazującym szesnastowieczny widok miasta od strony północnej) umożliwiły niemal dokładne odtworzenie przebiegu i wyglądu olkuskich fortyfikacji.
Obwód murów miał kształt regularnego prostokąta o wymiarach 320 na 225 metrów, z dłuższym bokiem na kierunku wschód-zachód. Mury miały grubość 1,7 metra. Wymurowano je z ciosów piaskowcowych i z łamanego piaskowca, wieńcząc blankowanym krenelażem. Baszty rozmieszczono co około 50-70 metrów, były one prostokątne (otwarte w stronę miasta) a łączną ich liczbę określa się na ok. 15. Bramy były dwie: Sławkowska od zachodu, (jej pozostałości znajdują się jeszcze w ścianie jednego z budynków) i Krakowska, od strony wschodniej. Mury miejskie uzupełniała nawodniona fosa.
Wiadomo, że fortyfikacje po wybudowaniu ulegały remontom i modernizacją. W miejskich księgach sporo jest zapisów o naprawie murów i baszt z uszkodzeń spowodowanych przez eksploatację górniczą, czyli z przyczyn nazywanych dzisiaj „szkodami górniczymi”. Gdy w związku z postępami „sztuki wojennej” obwarowania utraciły swój obronne znaczenie, podczas budowy nowych budynków wykorzystywano fragmenty niepotrzebnych murów, basztę północno-wschodnią „wchłonął” klasztor augustianów, a jedna z północnych baszt włączona została w obręb bożnicy.
Dzisiaj najlepiej zachowanym fragmentem miejskich fortyfikacji jest odcinek z basztą położony obok kościoła, czyli przy południowo-zachodnim narożniku średniowiecznego miasta, częściowo zrekonstruowany przy zastosowaniu dokładnie takich samych materiałów, jakie użyte były pierwotnie.