NIEPOŁOMICE Kościół parafialny

Zanim w Niepołomicach zbudowano renesansową rezydencję Zygmunta Augusta, od dawna w miasteczku istniał parafialny kościół i drewniany zameczek myśliwski. Obie te budowle miasto, będące zresztą własnością królewską, zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Kazimierzowski zameczek nie doczekał naszych czasów – jego rozbiórkę zlecił już Władysław Jagiełło w związku z zamiarem zbudowania murowanego zameczku, przebudowanego później przez Zygmunta Augusta. Natomiast ufundowany przez króla Kazimierza kościół zdobi Niepołomice służąc jego mieszkańcom do dzisiaj. Parafię na prośbę króla ustanowił w roku 1350 krakowski biskup Bodzanta i na działce położonej na południe od rynku rozpoczęto budowę.
Niepołomicki kościół powstawał w trzech fazach: ok. 1350-58 prezbiterium i korpus nawowy, 1360-1370 zakrystia i portal zachodni oraz u schyłku XIV stulecia piętrowa kruchta zachodnia. Należy on do grupy tak zwanych kościołów kazimierzowskich. Powstało ich w Małopolsce sporo – oprócz Niepołomic: w Wiślicy, Stopnicy, Szydłowie; wszystkie posiadają charakterystyczną halową konstrukcję z dwoma nawami przedzielonymi rzędem słupów umieszczonych na osi korpusu. Kościół z Niepołomic, noszący wezwanie Dziesięciu Tysięcy Męczenników, ulegał wprawdzie przebudowom, ale jego zasadniczy układ nie został zmieniony. Zamknięte trójbocznie i przybudowana do niego zakrystia posiadają po trzy przęsła nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Zworniki sklepień są rzeźbione – jeden z nich zdobi Piastowski Orzeł.
Zamiast dwóch naw ze sklepieniem o trójdzielnych trójkątnych przęsłach jak kiedyś, kościół obecnie posiada jedną prostokątna nawę przykrytą sklepieniem kolebkowym z gurtami spływającymi na pilastry. To efekt dokonanej około 1690 roku barokizacji kościoła, wiązanej z nazwiskiem Tylmana z Gameren. Inną, dość istotną także dla zewnętrznego kształtu świątyni przeróbką było dostawienie do korpusu dwóch kaplic nakrytych kopułami: od południa Branickich z lat 1595-99, dzieło warsztatu Santi Gucciego a od północy wczesnobarokowej /ok. 1640 r./ św. Karola Boromeusza fundacji Lubomirskich, z dekoracjami stiukowymi Jana Chrzciciela Falconiego.
Kościół był wielokrotnie restaurowany. Wyposażenie wnętrza jest dziś barokowe. Jedynym elementem pamiętającym czasy piastowskie jest malowidło ścienne z lat sześćdziesiątych XIV stulecia przedstawiające święte męczenniczki oraz sceny z życia św. Cecylii. Malowidła były wprawdzie mocno zniszczone, ale dzięki konserwacjom prawie udało się przywrócić ich dawną świetność.