KRAKÓW Kościół św. Salwatora

W połowie wieku XIX Ambroży Grabowski tak pisał o kościele św. Salwatora: „…Dawny kościół zapewne drzewiany, gdy czas do upadku nagiął, teraźniejszy, murowany wystawiła pełna zasług ksieni zwierzyniecka Dorota Kątska w roku 1622...”. Ale znacznie starsze źródła donoszą, że w roku 1148 miało miejsce „dedicatio” salwatorskiego kościoła wzniesionego przez Piotra Własta. W roku 1162 przybyłe tu z Czech norbertanki zbudowały klasztor a dwadzieścia jeden lat później biskup krakowski Gedeon z rody Gryfitów „inkorporował” kościół do klasztoru, jednocześnie powierzając zakonowi obowiązek utrzymania parafii.
Najazd tatarski nie zniszczył jakoś kościoła – w każdym razie przetrwał on w znacznie lepszym stanie mongolska nawałę od innych krakowskich świątyń. W latach 1620 – 22 z inicjatywy ksieni Kątskiej kościół przebudowano powiększając jego nawę i wieżę. Po szwedzkim potopie odbudowano go i w tym, barokowym kształcie, doczekał on czasów międzywojennego dwudziestolecia. Podczas remontu w roku 1932 skuto tynki i odsłonięto romańskie ściany. Potwierdziło się to, co pisał Długosz, że: „…kościół salwatorski został zbudowany z kwadratowych drobnych kamieni…”. W latach pięćdziesiątych badania kościoła św. Salwatora prowadził J. Hawrot, który datowanie świątyni cofnął nawet na przełom VIII i IX wieku. Jednak powiązanie początków salwatorskiego kościoła z państwem wielkomorawskim nie znalazło potwierdzenia w kolejnych badaniach prowadzonych w latach sześćdziesiątych przez Zina, Grabskiego i Radwańskiego.
Odsłonięto wówczas ukryte pod nawą relikty niewielkiej prostokątnej ro-mańskiej świątyni o szerokości 4,30 metra, zakończonej półkolistą absydą. Ta pierwsza budowla pochodziła, być może, z przełomu X/XI stulecia. Nad nią w wieku XI stanęła następna świątynia, jednak plan jej różnił się od dzisiejszego, choć właśnie wtedy pojawiło się już prostokątnie zamknięte prezbiterium. Prezbiterium posiadało po bokach dwa symetrycznie rozmieszczone pomieszczenia, otwarte poprzez biforia i łukowo przesklepione otwory drzwiowe. Także dolne partie wieży powstały już w tamtym czasie.
Dedykacja Piotra Własta z roku 1148 musiała być dedykacja wtórną, dotyczyła bowiem obiektu już istniejącego, choć nastąpiła pewnie po jakichś istotnych przeróbkach finansowanych zapewne przez Własta. Znacznie bardziej rozminął się z prawdą Grabowski – nie wiadomo skąd zaczerpnął informację o „drzewianym” kościółku – pewne jest natomiast, że były one z gruntu nieprawdziwe. Badania wątków murów nawy wykazały, że generalnie wzniesione są z romańskiej kostki kamiennej z bardzo nieznacznym udziałem barokowej cegły.
W przypadku salwatorskiego kościoła pewne jest także jego powiązanie z kościołami okresu karolińskiego. Występują tu analogie z hiszpańskimi kościołami o tym samym wezwaniu: San Salvador w Priesca i San Salvador w Val de Dios z roku 891. Są także istotne związki z karolińskim kościołem z 836 roku w Petersbergu koło Fuldy. Jest również informacja, być może o legendarnych korzeniach, pochodząca ze źródeł siedemnastowiecznych, że w krakowskim kościele św. Salwatora wisiał krucyfiks przysłany z Moraw Mieszkowi I, już po chrzcie Polski, a więc jako w pełni chrześcijańskiemu władcy.