KRAKÓW Kościół św. Andrzeja

W wieku XI na północ od Wawelu ukształtowała się osada nazywana Okołem. Okół otoczony był wałami i posiadał własny plac targowy, usytuowany w rejonie dzisiejszego placu Wita Stwosza. W osadzie nie brakowało też budynków monumentalnych. Nie zachowały się do naszych czasów ani kościół św. Marcina ani św.Idziego, który ufundowany miał być przez Władysława Hermana i jego żonę Marię Judytę w podzięce za narodziny ich syna, księcia Bolesława później nazwanego Krzywoustym. Zachowała się za to w doskonałym stanie inna budowla sakralna Okołu: kościół pod wezwaniem św. Andrzeja.
Budowę kościoła św. Andrzeja rozpoczęto w latach 1079-1098, z inicjatywy palatyna księcia Władysława Hermana – Sieciecha. Prawdopodobnie już podczas budowy postanowiono zmienić pierwotny projekt. Początkowo po-wstać miała bezwieżowa jednonawowa świątynia pozbawiona nawy poprzecznej czyli transeptu. Ostatecznie nadano jej formę trójnawowej bazyliki z transeptem i półkoliście zamkniętym prezbiterium.W drugiej lub trzeciej ćwierci wieku XII kościół ukończono ozdabiając jego zachodnią elewację dwoma wieżami. Wieże dołem wtopione są w korpus kościoła, a między nimi znajduje się otwarta do nawy empora. Górne partie wież są ośmioboczne i posiadają charakterystyczne dla architektury romańskiej podwójne, przedzielone kolumienką okna – tak zwane biforia.
Kościół św.Andrzeja wzniesiono z kamienia ciosowego i gdyby nie barokowe hełmy wież /pochodzące z XVII wieku/ mógłby on stanowić – przynajmniej od zewnątrz – prawie nie zmieniony przykład czystego stylu romańskie-go. Wejście do świątyni znajdowało się w północnym murze – relikty portalu, znacznie poniżej dzisiejszego poziomu posadzki, odsłonięto właśnie tutaj. Warto także przypomnieć, że kamienne ciosy przez kilka wieków przykrywał tynk i dopiero w roku 1879 tynki skuto ukazując znowu romańską fakturę.
Wracając do historii kościoła: w roku 1229 Konrad Mazowiecki, podczas walk prowadzonych o tron krakowski, obsadził kościół św. Andrzeja swoją załogą. Kilkanaście lat później, w roku 1243, inkastelował go, otaczając wałem i fosą.
Pierwotnie kościół przeznaczony był dla zgromadzenia kanonickiego, ale Władysław Łokietek w roku 1316 /lub 1320/ przeniósł tu dom klarysek, początkowo mieszczący się w Skale koło Ojcowa. Po kilkunastu latach przy ko-ściele wybudowano klasztor. Kapituła kolegiacka przeniosła się do pobliskie-go, położonego u stóp Wawelu kościółka św. Idziego.
Wnętrze kościoła św.Andrzeja niewiele ma dziś wspólnego ze swym pierwotnym wyglądem. To efekt gruntownej „barokizacji” dokonanej w latach 1693-1702. Pierwsze przęsło nawy przesklepiono ślepą kopułą. Stiukowe dekoracje wykonał Baltazar Fontana. Czterdzieści lat później wykonano według projektu Franciszka Placidiego wielki ołtarz z czarnego marmuru. Uzupełnienie wnętrza stanowi wspaniała ambona w kształcie łodzi.