KALEŃ Pałac

Późnoklasycystyczny pałac w Kaleniu uważa się za jeden z najpiękniejszych obiektów tego typu, powstałych na Mazowszu około połowy XIX stulecia. Miejscowość Kaleń leży kilkanaście kilometrów na północ od Nowego Miasta nad Pilicą. Oprócz pałacu jest tam jeszcze starszy od niego dwór i inne zabudowania gospodarcze, tworzące wraz z otaczającym je parkiem krajobrazowym okazały zespół zabytkowy, niestety dziś mocno zniszczony.
Pałac zbudował Seweryn Jański, kasjer Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. W roku 1839 zakupił on na licytacji dobra kaleńskie od spadkobierców Michała Chełkowskiego. Ponieważ istniejący w Kaleniu dwór z początków XIX wieku był dla niego zbyt skromny, przystąpił do budowy pałacu. Wprawdzie autor projektu nie jest znany, ale na podstawie analizy obiektu, z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć można hipotezę, że był to ktoś z kręgu Henryka Marconiego.
Plan pałacu jest zbliżony do prostokąta o wymiarach około 20 na 30 metrów. Zaprojektowany od strony wschodniej front pałacu jest symetryczny, z klasycystycznym portykiem kolumnowym na osi. Podobnie zgodna z duchem klasycyzmu jest południowa elewacja od strony ogrodu – symetryczna, z akcentem w postaci półkolistego ryzalitu. Ale już pozostałe dwie elewacje nie są osiowe, gdyż na północno – zachodnim narożniku pałacu pojawiła się wysoka, czterokondygnacyjna wieża. Trzeba jedna przyznać, że brak spójności kompozycyjnej całkowicie zrekompensowany jest urokiem i malowniczością pałacu. Gdyby autor projektu był znany i gdyby pozostawił po sobie pamiętniki, może dowiedzielibyśmy się z nich jak doszło do takiego właśnie dysonansu kompozycyjnego. Czy była to osobista wola architekta, wynikająca z chęci podążania za modą / „obowiązkowa” była wówczas willa podmiejska z wieżyczką/, czy może kategoryczne życzenie zleceniodawcy lub jego małżonki? Szkoda, że nigdy się tego nie dowiemy.
Kaleń był własnością Jańskich do roku 1889. Potem sprzedano dobra i pałac Makomaskim, a ci odsprzedali je w 1901 roku Wojciechowi Mieszkowskiemu. Kaleń miał szczęście /czy może raczej nieszczęście ?/ do częstej zmiany właścicieli: od 1911 władał nim Adam Konarski, od 1918 Jadwiga z Jełowickich Lubomirska potem od 1927 do 1945 Stanisław Okęcki. Po roku 1945 kilkakrotnie podejmowano próby odbudowy mocno zniszczonego pałacu ale jak dotąd niezbyt skutecznie. Może powiedzie się następna próba?
Urodę miejsca – pałacu i otaczającego go krajobrazu – docenił Kazimierz Brandys, umieszczając tam akcję swej nieco dziś zapomnianej powieści, zatytułowanej Antygona.