JAROSŁAW Klasztor obronny

W północno-wschodniej części dzisiejszego miasta a na północ od dawnego, ufortyfikowanego Jarosławia, znajduje się zespół pobenedyktyński. Zarówno Stare Miasto jak i zespół poklasztorny położone są na wzgórzach a rozdziela je malowniczy i dość głęboki lessowy wąwóz. Dawniej, aby dostać się do klasztoru, należało miasto opuścić bramą Pełkińską, prowadzącą na północ, przez Pełkinie, w kierunku Leżajska i Sandomierza. Dziś bramy Pełkińskiej już nie ma, zniszczona została przez Austriaków na początku XIX stulecia.
Otoczony murami teren dawnego opactwa ma blisko pięć hektarów powierzchni. Wcześniej był miejscem najstarszej osady jarosławskiej, przeniesionej stąd w roku 1375  na teren obecnej Starówki. Pozostał tu tylko kościółek pod wezwaniem św. Mikołaja w towarzystwie kilku domów. Opactwo benedyktynek ufundowane zostało przez Annę Ostrogską w roku 1611 a pierwszy  zbudowany tu obiekt klasztorny był drewniany. W miejsce starego kościoła wzniesiono w latach 1615-24 późnorenesansową świątynię, której patronem oprócz  św. Mikołaja został także św. Stanisław. Niewiele później, w roku 1635, do kościoła przybudowano obszerny dwuskrzydłowy klasztor. Wtedy też cały teren otoczono pierścieniem murów, wzmocnionych dziewięcioma basztami.
Zamknięty murami teren obejmował oprócz klasztornych zabudowań także i spory ogród i warzywnik. W fortyfikacjach znajdowały się dwie bramy – główna, używana do dziś mieściła się we wschodnim odcinku murów. Tylko przez niecałe dwa wieki klasztor użytkowany był zgodnie z przeznaczeniem. W roku 1782, po kasacie zakonu, Austriacy zamienili klasztor na koszary a kościół na magazyn. Prowadzona przez zaborców niszczycielska eksploatacja obiektów doprowadziła je do ruiny, reszty dopełniły działania wojenne pod-czas I wojny światowej. W  roku 1921 1 1934 – 36 kościół i klasztor zostały odbudowane, ale nie na długo. W czasach okupacji Niemcy urządzili tu magazyny i więzienie, a w roku 1944 szykując się do odwrotu, podłożyli ogień niszcząc całkowicie niedawno odrestaurowane, zabytkowe obiekty.
Po II wojnie światowej obiekty pobenedyktyńskie odnowiono. W panoramie Jarosławia znowu dominują dwie charakterystyczne wieże kościoła, dołem oparte na rzucie kwadratu, wyżej ośmioboczne, nakryte stromymi da-chami w formie ostrosłupów. A na murach i basztach otaczających klasztor, jeżeli wierzyć powołującym się na dawne legendy mieszkańcom miasta, jak przed wiekami, o północy pojawia się Biała Dama.