HENRYKÓW Kościół cystersów

Henryków to niewielka dolnośląska miejscowość leżąca w połowie drogi między Strzelinem a Paczkowem. W roku 1222 wrocławski kanonik Mikołaj uzyskał od Henryka Brodatego pozwolenie na budowę w Henrykowie cysterskiego opactwa. Po zgodzie wyrażonej przez kapitułę generalną zakonu /1225/, dwa lata później do Henrykowa przybyli mnisi z Lubiąża. Klasztor i pierwszy, jeszcze drewniany kościółek, poświęcone zostały w roku 1228. Prawdopodobnie już wtedy zaczęto budowę murowanej  świątyni. Mimo, że w roku 1241 wracający z bitwy pod Legnicą Tatarzy Henryków spalili, budowę wznowiono a w roku 1270 gotowa już była trzynawowa bazylika z transeptem i prostokątnie zamkniętym prezbiterium. Całość kompozycji uzupełniony był ambitem /obejściem wokół prezbiterium/ i wieńcem kaplic.
W wieku XIV przystąpiono do rozbudowy zespołu – pracami kierowali mistrzowie Winandus i Jan. W okresie wojen husyckich część opactwa strawił pożar. W tym samym stuleciu przy północnym skrzydle ambitu wybudowane zostały dwie kaplice- św. Krzyża i Grobu Pańskiego. Kryzys wywołany reformacją a potem wojną trzydziestoletnią sprawił , że przez niemal dwa stulecia niewiele nowego w Henrykowie zbudowano. Dopiero u schyłku XVII wieku, a konkretnie w latach 1687-1698, za rządów opata Henryka III Kahlerta, przystąpiono do dość zasadniczej przebudowy kościoła i klasztoru. Au-torem projektu był wybitny architekt rodem z Bawarii, Mateusz Kirchberg, a prace budowlane prowadzili budowniczowie Balthasar Singerspieler i Simon Wiedemann. Wejście do kościoła, obok renesansowej wieży pochodzącej z roku 1608, wiedzie odtąd przez niewielką barokową kaplicę – kruchtę, nakrytą kopułą. Później dobudowano do kościoła jeszcze  kilka kaplic zaś wnętrze kościoła kompletnie przebudowano – wyposażenie i wystrój są w pełni barokowe. Wspaniały ołtarz główny wykonał J. Schroetter –  zdobi go obraz wybitnego śląskiego malarza, Michała Willmanna, zatytułowany „Boże Narodzenie w wizji św. Bernarda”. We wnętrzu kościoła znajduje się jeszcze pięć płócien tego samego mistrza, a także wiele obrazów namalowanych przez jego uczniów.
Państwo pruskie, dla którego wojny napoleońskie okazały się także ekonomiczną klęską, przejęły w roku 1810 dobra cystersów, znosząc także i sam konwent. W 1812 Henryków przeszedł we władanie księżnej Luizy Wilhelminy Orańskiej, by w roku 1863 stać się własnością książąt Sachsen – Weimar, którzy dawny klasztor zamienili w swoją rezydencję. Po II wojnie światowej, dokładnie w roku 1947, do Henrykowa powrócili cystersi.
Szczególne znaczenie ma henrykowski zespół dla polskiego piśmiennictwa. W latach 1268 – 75, tutejszy opat Piotr spisał tak zwaną „Księgę Henrykowską”, dzieło napisane oczywiście po łacinie a dotyczące fundacji oraz dóbr i przywilejów klasztoru. W łacińskim tekście księgi, we fragmencie dotyczącym genezy nazwy wsi Brukalice, napisane zostało pierwsze w historii zdanie w języku polskim: „...day ut ia pobrussa a ti poziway...”.