CZORSZTYN Zamek

Czorsztyński zamek należy do najbardziej znanych i najchętniej odwiedza-nych obiektów warownych w południowej Polsce. Poziom wiedzy o początkach Czorsztyna nie jest jednak wcale proporcjonalny do turystycznej popularności zamku. Mimo licznych badań i studiów daleko jeszcze do pełnego wyjaśnienia okoliczności powstania zamku. Profesor Alfred Majewski pisał, że w roku 1241 w Czorsztynie miał schronić się wraz z małżonką książę Bolesław Wstydliwy, na wieść o klęsce jaką poniosły polskie wojska w bitwie z Tatarami pod Chmielnikiem. Jednak w ostatnich latach coraz więcej zwolenników znajduje hipoteza, że zamek którego pierwotna nazwa brzmiała Wronin, zbudowany został dzięki klasztorowi klarysek z Nowego Sącza, do którego na przełomie XIII i XIV stulecia należała niemal cała Ziemia Sądecka. Nazwa Czorsztyn po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie z toku 1348 – było to w czasie gdy stanowił on już własność królewską. Dzięki swemu położeniu pełnił on ważną rolę w systemie obrony południowej granicy państwa. Zlokalizowany na wzgórzu wyniesionym około sto metrów nad poziom Dunajca zamykał od wschodu dolinę nowotarską, pozwalając jednocześnie na kontro-lowanie doliny wiodącej w głąb Spiszu. Traktem z Węgier do Krakowa, wiodącym obok czorsztyńskiego zamku, często podróżowały poselstwa czy nawet królewskie orszaki, przez co nadano mu nazwę szlaku dyplomatycznego. W zamku mieściła się komora celna a także ośrodek administracyjny starostwa niegrodowego. Od wielu XV zamek dzierżyli liczni starostowie i tenutariusze. Był on wielokrotnie oblegany i niszczony. W roku 1651 bronił się w nim – zresztą nieskutecznie – Aleksander Kostka Napierski, postać mocno dwuznaczna, a w PRL-u apoteozowana jako prekursor lewicowego ruchu chłopskiego. W wieku XVIII zamek popadł w ruinę, z której już się nie podźwignął. Ostatni prywatni właściciele zamku, Drohojowscy, swą siedzibę mieli we dworze, wybudowanym u podnóża zamkowej góry.
Najprawdopodobniej pierwotny zamek był budowlą drewniano-ziemną. Pod koniec wieku XIII lub na początku wieku XIV na miejscu dzisiejszego zamku średniego zbudowano cylindryczną wieżę i kamienny mur obwodowy obejmujący kulminacje wzgórza oraz sąsiadujący z nim od północy skalny taras. Nieregularne w kształcie założenie obejmowało zamek górny (od południowego wschodu) i średni, zawierający wjazd (od wschodu) i wieżę (od północy). Kolejnym etapem była budowa na zamku górnym domu mieszkalnego, przylegającego do zachodniego muru.
W wieku XV na wschód od zamku zbudowano jeszcze jedną linię murów. Przed starym wjazdem dostawiono basztę bramną a przy południowo-wschodnim narożniku nowy, prostokątny w planie budynek bramny. Kolejna faza rozbudowy nastąpiła w XVI stuleciu – na północ od zamku średniego powstał zamek dolny, otoczony kamiennym murem wzmocnionym szkarpami. Zmodernizowano wówczas także zamek średni. Zburzono cylindryczną wieżę, a na jej miejscu pojawiły się obiekty gospodarcze (kuchnia i piekarnia) oraz ceglany ganek. W 2. ćwierci XVII stulecia nastąpiła ostatnia faza przebudowy zamku. Jej inicjatorem był czorsztyński starosta Jan Baranowski. Polegała ona na dostosowaniu systemu obronnego zamku do potrzeb ówczesnej ars militaris. Późniejsze remonty niewiele już zmieniły. Prace prowadzone obecnie zmierzają do nadania zamkowi charakteru trwałej ruiny.