CZERSK Zamek – wieża bramna

Zanim mazowiecki książę Janusz I Starszy wybudował w Czersku ceglany zamek, istniał tu warowny gród założony pod koniec XI stulecia przez Bolesława Śmiałego lub Władysława Hermana. Konstrukcję grodowych fortyfika-cji wykonano z drewna, z dębowych bierwion, w górnej części pokrywając je warstwą gliny. W północnej lub północno – zachodniej części grodu znajdo-wała się brama, do której prowadził zwodzony most. Wewnątrz grodu powstał w wieku XII kościółek pod wezwaniem św. Piotra, wzniesiony z piaskowcowych ciosów. Po zniszczeniach w 1. połowie XII stulecia i potem w wieku XIII /prawdopodobnie na skutek najazdów litewskich lub ruskich/ gród odbudowano. W jego zachodniej części mieściły się teraz obiekty mieszkalne a we wschodniej gospodarcze. Kościółek św. Piotra odbudowany w drewnie, pod-niesiono do godności kolegiaty. Książę Janusz przenosząc swą główną siedzibę do Warszawy, nakazał w roku 1398 przenieść się także kapitule do warszawskiego kościoła św. Jana. Stołeczna /dla Mazowsza/ rola Czerska zakończyła się, zaczęły się za to roboty rozbiórkowe, a po nich budowlane, związane z przekształcaniem grodu w ceglany zamek.
Czerski zamek, budowany w latach 1406 – 29 ma plan mocno nieregularnego wieloboku, nieco zbliżony do owalu, chociaż wszystkie odcinki murów biegną po linii prostej. W obwód murów wtopione są trzy wieże – dwie cylindryczne /z których południowo wschodnia cofnięta jest w kierunku dziedzińca, zaś zachodnia wysunięta na zewnątrz ciągu murów/ i prostopadłościenna wieża bramna przy narożniku północno – wschodnim, nieznacznie cofnięta do wewnątrz a wyraźnie wysunięta na zewnątrz.
Wieża bramna ma podstawę kwadratową. W przyziemiu posiada dwa ostrołukowe otwory; jeden przeznaczony na bramę, drugi, znacznie węższy – na furtę. W otworach nie było bron, czyli unoszonych do góry masywnych krat. Za to bramę i furtkę umieszczone w wysokich wnękach, które miały pomieścić zwodzone mosty, po ich podniesieniu do pozycji pionowej /arkadowy ceglany most, który dzisiaj łączy bramę z sąsiadującym z zamkiem wzgórzem, powstał dopiero w roku 1762/.
Wieża ma cztery kondygnacje. Niewysokie pierwsze piętro /tylko 2,70 me-tra/, dostępne po drewnianych schodach, służyło jako izba wrotnego oraz jako wyjście na chodniki na murach. Były tam także kołowroty do podnoszenia mostów. Z pierwszego pietra prowadziły wyżej dwa ciągi schodów, zawarte w grubości murów. Na drugim piętrze znajdowała się komnata burgrabie-go, nakryta kolebkowym sklepieniem. Tu można mówić niemal o komforcie. Ściany były otynkowane, w narożniku mieścił się kominek, a w południowej ścianie drzwi prowadzące do locus secretus, czyli do toalety nadwieszonej nad fosą na drewnianych belkach. Do obserwowania czy do zamku ktoś się nie zbliża, służyło burgrabiemu ostrołukowe okno we frontowej ścianie. Trzy ostrołukowe wnęki, które na wysokości tej komnaty zdobią elewację wieży, były kiedyś otynkowane i stanowiły oprawę herbów Mazowieckich Piastów. Pozostałe dwa piętra wieży miały przeznaczenie obronne. Z zachowanych śladów wynika, że wieża na najwyższej kondygnacji zaopatrzona była w hurdycje, czyli kryty drewniany ganek wysunięty przed mury, pozwalający na rażenie napastników smołą, wrzątkiem i innymi niebezpiecznymi dla ich zdrowia i życia substancjami. Wieżę bramną czerskiego zamku wieńczył najprawdopodobniej wysoki i stromy dach.