CMOLAS Kościół Przemienienia Pańskiego

W miejscowości Cmolas położonej niedaleko Kolbuszowej, przy drodze z Tarnobrzega do Rzeszowa, od ponad 350 lat stały dwa kościoły: parafialny i szpitalny, zamieniony potem na filialny. Pierwotny kościół parafialny zbudowany w roku 1472 miał wezwanie Przemienienia Pańskiego. Gdy w latach 1656-60 zbudowano nową farę, otrzymała ona wezwanie św. Wojciecha i św. Stanisława. W roku 1957 dotychczasowy, drewniany kościół zastąpiono no-wym, murowanym – stary przeniesiono do pobliskiej wsi Poręby Dymarskie, wyremontowano i udostępniono parafianom.
Kościół szpitalny zbudowany został w roku 1646 na miejscu nieco starszej kaplicy, wzniesionej w1630 roku. Kaplicę ufundował ks. Wojciech Borowiusz. Postać to arcyciekawa – urodzony w Cmolasie w roku 1572, w roku 1593 podjął studia na krakowskiej Wszechnicy. W roku 1619 uzyskał stopień doktora teologii, a od roku 1627 czterokrotnie wybierany był rektorem tej uczelni. Od roku 1346 był proboszczem w krakowskim kościele św. Floriana na Kleparzu. Zmarł 13 lipca 1646, zdążywszy przed śmiercią ufundować w Cmolasie kościółek szpitalny a przy nim szpital dla ubogich. Jego portret z umieszczoną pod nim scenę wizji, której Borowiusz doznał w wieku lat 13 namalowany w roku 1646, do dziś wisi we wnętrzu kościółka.
Kościół ukończono w roku 1648, ale zaraz po wybudowaniu musiał zostać podczas działań wojennych uszkodzony, gdyż odnawiano go już w roku 1674, a po remoncie konsekracji dokonał krakowski biskup, Marcin Oborski. Kościół otrzymał to samo wezwanie które miała dawna fara – Przemienienia Pańskiego. Być może w tym samym czasie do zachodniej fasady kościoła dobudowano wieżę. W roku 1735 kościół powtórnie remontowano; z inicjatywy ks. Pawła Sanguszki odnowiono polichromie prezbiterium, ołtarze oraz ufundowano krucyfiks umieszczony na belce tęczowej. Bryła kościoła wzbogaciła się wówczas o dwa przedsionki.
Kościół usytuowany jest na wzgórku, w otoczeniu starych drzew. Po roku 1790, po kasacie fundacji szpitalnej dokonanej przez cesarza Józefa II ko-ściółkowi nie towarzyszy już szpital, któremu wcześniej służył – z szpitalnego – stał się teraz kościołem filialnym. Jest on orientowany. Wzniesiono go z drewna w konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami. Tylko wieża ma konstrukcję słupową. Nawa jest prostokątna, przy niej węższe od niej, trójkątnie zamknięte prezbiterium, z dobudowaną od północy zakrystią. Przy wieży są dwie przybudówki – węższa od południa i szersza od północy, ciągnąca się aż do zakrystii, obie przykryte dachami pulpitowymi. Nawę i prezbiterium nakrywa stromy dach o wspólnej kalenicy, tak więc kościół zaliczany jest do typu małopolskiego. Boczne partie nawy maja konstrukcje zwaną zaskrzynieniami, nakrywa je dach w postaci krótkich krokiewek – przypustnic, opar-tych jednym końcem na wiązarze dachowym, zaś drugim na bocznych ścianach nawy. Wieża ma hełm ostrosłupowy, pobity gontem, podobnie jak wszystkie dachy kościółka. Ściany kościoła także pobite są gontem, tylko wieżę i przybudówki pokrywają szalunki z pionowo przybijanych desek.
Jeszcze słów kilka o związkach kościółka z polską historią. W roku 1771 modlili się tutaj Kazimierz Pułaski i ksiądz Marek przed bitwą stoczoną potem pod Majdanem. W roku 1831 i 1863 modlili się tu i śluby składali powstańcy. W dniu 6 sierpnia roku 1995 z okazji jubileuszu 350-lecia kościół odwiedzili: prezydent Lech Wałęsa i kardynał Franciszek Macharski.