06. BAPTYSTERIUM I CAMPANILLA

Autor: Roman Mirowski

Dla architektury staro włoskiej typowym było oddzielenie od korpusu kościoła osobnych brył baptysterium i dzwonnicy. Najwspanialszym tego przykładem jest zespół katedralny w Pizie ze słynną „Krzywą Wieżą”; zespół florencki niewiele mu ustępuje. We Florencji, w odróżnieniu od Pizy, zespół katedralny powstawał dłużej i nie stanowi kompozycji aż tak doskonale jednolitej. Elementem najstarszym jest baptysterium, pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, uważane za najznakomitszy przykład architektury romańskiej w Toskanii. Zbudowano je w wieku XI, prawdopodobnie na miejscu staro-chrześcijańskiego kościoła Zbawiciela /San Salvatore/. Budowla ma plan ośmioboku z prostokątną absydą, dobudowaną na początku XIII stulecia. Od zewnątrz baptysterium pokrywa kamienna okładzina /zielony marmur z Prato i biały z Carrary/ a przykrycie stanowi dach w kształcie piramidy, zwieńczony latarnią. W jednoprzestrzennym, dość surowym wnętrzu, powtórzony jest motyw marmurowych dekoracji, użyty w elewacjach.
Na sklepieniu „bizantyjskie” mozaiki wykonane w XIII wieku przez artystów florenckich i weneckich. Umieszczone w kilku poziomach sceny przedstawiają sceny z życia Jezusa, Marii, Jana Chrzciciela  a także Sąd Ostateczny. Ogromną postać Chrystusa „in trono”, umieszczoną w kole o ośmiometrowej średnicy wykonał najprawdopodobniej florentyńczyk Coppo di Marcovaldo.
Jednak elementem, który wzbudza największe zainteresowanie w florenckim baptysterium są drzwi. Najstarsze z nich, południowe, pochodzące z około 1330 roku drzwi będące dziełem Andrei Pisana – wyznaczają początek florenckiej rzeźby gotyckiej. Drugie, północne /1403-24/ są dziełem Lorenzo Ghibertiego, który w ogłoszonym w 1402 roku konkursie pokonał Brunelschiego. Te drzwi uważane są już za dzieło renesansowe. I wreszcie drzwi trzecie , wychodzące na wschód /z lat 1425-52/, z całej trójki najsławniejsze. Wykonał je także Ghiberti ,a nazwane zostały 50 lat po ich wykonaniu  „Bramą Raju”. Autorem tej nazwy jest sam Michał Anioł, który stwierdził, że drzwi te godne byłyby prowadzić do raju. Nazwa przyjęła się i używana jest do dzisiaj.
Drzwi południowe i północne zawierają po 28 kwater. Na pierwszych oglądać możemy sceny z życia Jana Chrzciciela, a na drugich sceny z Nowego Testamentu. Kompozycja „Bramy Raju” jest inna. Zawiera tylko 10 kwater ze złoconego brązu przedstawiając sceny ze Starego Testamentu. W obramieniach wokół kwater, wśród dekoracyjnych motywów znalazły się też główki przedstawiające florenckich artystów, w tym autoportret Ghibertiego.
Dzwonnica, po włosku campanilla, nazywana jest także „Wieżą Giotta”. Ostatnie trzy lata swojego życia /1334-37/ Giotto, sławny głównie z malarstwa, poświęcił architekturze, ale udało mu się dokończyć tylko pierwszą kondygnację wieży. Kontynuatorem jego prac był Andrea Pisano, odchodząc jednak od pierwotnego projektu – budując drugą kondygnacje nie uwzględnił niestety biforiów, zaprojektowanych przez Giotta.
Pomiędzy 1348 a 1359 budowę prowadzi Francesco Talenti, tym razem wiernie odtwarzając zamierzenia pierwszego autora wieży. Jedyną zmianą, na jaką pozwolił sobie Talenti, i chyba zresztą słusznie, to umieszczenie na szczycie wieży panoramicznego tarasu zamiast przewidzianej przez Giotta iglicy. Wysoka na 84 metry wieża ma u podstawy kwadrat o boku równym 16 metrów. Elewacje wieży wyłożone są kolorowymi kamiennymi płytami. Na najniższej kondygnacji  Giotto zaprojektował dwa rzędy : romboidalnych i sześciokątnych rzeźbionych płytek. Pracowało nad nimi wielu artystów : w tym Andrea Pisano, Alberto Arnoldi, Lucca della Robbia. Dolny rząd płyt przedstawia sceny „Stworzenia i pracy ludzkiej”; górny: Planety, Cnoty, Sztuki Wyzwolone i Sakramenty. W niszach umieszczono posągi wyobrażające Proroków, Sybillę i Jana Chrzciciela. Oryginały znajdują się dziś w Museo dell’Opera del Duomo . Na wieży znajdują się obecnie tylko ich kopie.