11. PAŁAC STROZZICH

Autor: Roman Mirowski

Lech Niemojewski uznał florencki Palazzo Strozzi za jeden z siedmiu cudów świata. Być może jego opinia zawiera pewną dozę przesady, ale wszyscy znawcy zgodnym chórem, co już samo w sobie jest rzadkością, uważają, że jest to najpiękniejszy z pałaców Florencji. Stanowi on według profesora Kazimierza Ulatowskiego „… <ostatnie słowo> toskańskiego stylu pałacowego wczesnego odrodzenia’…”.
Inicjatorem budowy był Filip Strozzi, na wszelki wypadek udając przed znanym z despotyzmu Wawrzyńcem „Wspaniałym” de Medici , że zamierza zbudować dom kupiecki, a nie obronną rodową siedzibę. Jako autora projektu pałacu wymienia Giorgio Vasari Benedetta da Maiano, florenckiego rzeźbiarza, żyjącego w latach 1442 – 1497. Pisze Vasari w swych „Żywotach„: „…wielu zapewnia, że Filip Strozzi Starszy, chcąc zbudować pałac, pragnął usłyszeć zdanie Benedykta. Wykonał on model i rozpoczęto budować pałac według tego projektu…„.Prawdopodobnie jednak  nie Benedetto  wykonał model. Zrobił go Giuliano da Sangallo, na podstawie jego projektu. Był wówczas rok 1489.
Drugim architektem, którego nazwisko związane jest z Pałacem Strozzich jest Simone Pollaiuolo zwany Cronaca (1457-1508). Prowadził on budowę pałacu, od roku 1489, a więc początkowo jeszcze za życia autora, aż do swojej śmierci. Bezspornym dziełem mistrza Szymona jest potężny gzyms wieńczący pałac, który wraz z fryzem stanowi jedną ósmą całkowitej wysokości budowli, tak jak w greckim kanonie Lizypa, gdzie głowa człowieka stanowić miała ósmą część jego wysokości. Dziełem Cronaki jest także kamieniarskie opracowanie elewacji. Rustyka zdobiąca elewacje posiada zmieniającą się fakturę. Na parterze kamienie są mocno wypukłe,  na piętrze pierwszym są znacznie mniej plastyczne, a na drugim już prawie płaskie. Poszczególne kondygnacje rozdzielają gzymsy, a cokół ukształtowany został jako kamienna ława. Okna parteru niewielkie, prostokątne, umieszczone zostały bardzo wysoko. Okna pięter są zdwojone, zamknięte półkoliście i zwieńczone łukiem klinowym .
Pałac Strozzich jest najbardziej regularnym i najściślej osiowym pałacem Florencji. Główna elewacja od strony Piazza Strozzi posiada 9 osi okiennych, a elewacje boczne po 13 osi. We wszystkich elewacjach są wejścia, oczywiście usytuowane dokładnie na osi. Środek część pałacu tworzy prostokątny, arkadowy dziedziniec. Otaczające go krużganki przykryte są sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Szerokość krużganków nie jest równa, dzięki czemu zyskuje kształt dziedzińca – jego proporcje są, używając pojęcia z  geometrii, „podobne” do rzutu całego pałacu. Dolna kondygnacja arkadowa, nosząca jeszcze wyraźne cechy quattrocenta, jest bezspornie dziełem Simone Cronaki. Ale już piętro pierwsze, gdzie ściany dzielone są pilastrami, umieszczonymi w osiach kolumn parteru, z dużymi prostokątnymi oknami – ma wyraźnie późniejszy charakter. Wykonana zaś na drugim piętrze otwarta loggia, z poziomymi belkami wspartymi na kolumnach i balustradą z ozdobnymi tralkami – to już z pewnością dzieło cinquecenta. Można jedynie przypuszczać, wobec udokumentowanej działalności przy budo-wie pałacu Giuliana da Sangallo, zmarłego w roku 1516, że dzieło kończył jego siostrzeniec, Antonio da Sangallo, zwany „Młodszym „.
Warto przypomnieć, że pałac nieprzerwanie należał do rodziny Strozzich aż do roku 1907, kiedy ostatni z rodu, książę Pietro Strozzi przekazał go włoskiemu państwu. Szkoda, że przy tej okazji wyposażenie wnętrz sprzedano do nowojorskich i berlińskich muzeów.