05. SANTA MARIA DEL FIORE

Autor: Roman Mirowski

Budowę florenckiej katedry rozpoczęto 8 września 1296 roku według projektu Arnolfa di Cambio. Nazwa katedry stanowi wyraźne nawiązanie do łacińskiej nazwy miasta -Florentia – czyli miasto kwiatów. Nową katedrę budowano na miejscu istniejącej tam, starszej świątyni pod wezwaniem Santa Reparata. Trwające prace budowlane nie przerwały przez ponad 70 lat funkcjonowania starej katedry, czyli aż do roku 1375. Wtedy to zburzono Santa Reparata i zmieniono projekt mistrza Arnolfa znacznie powiększając nową katedrę. Decyzja ta zapadła kolegialnie – podjęła ją specjalnie w tym celu powołana komisja, w której zasiedli Francesco Talenti, Giovanni di Lapo Ghini, Benci di Cione i Neri di Fioravante.
Analizując kompozycję przestrzenną florenckiej katedry, możemy wyróżnić w niej dwie wyraźnie różne części :korpus nawowy i wielką ośmioboczną przestrzeń z dobudowanymi do niej absydami. Taki układ w niczym nie przypominał typowych dla gotyku schematów. Także nawy odbiegają zdecydowanie od importowanych z Francji zasad. Chociaż tak samo przykryte są sklepieniami krzyżowymi i także dzielą się na przęsła, to ich proporcje są całkowicie inne i inny jest też uzyskany w ten sposób efekt przestrzenności wnętrza.
Rzecz polega na tym, że w przeciwieństwie do katedr gotyckich czy też romańskich, we Florencji kwadratowemu w planie przęsłu nawy głównej odpowiadają prostokątne przęsła naw bocznych. Dzięki temu ilość filarów nawy głównej, a także ich znaczny rozstaw sprawiają, że nawy boczne nie stanowią odrębnej przestrzeni i niemal całe wnętrze kościoła możemy dostrzec jednym rzutem oka. Tę cechę kształtowania wnętrz kościołów trzynawowych kontynuowano później w architekturze renesansowej, czego znakomitych przykładów nie trzeba szukać daleko – są nimi florenckie San Lorenzo i San Spirito.
Budowa katedry, po śmierci Arnolfa di Cambio, prowadzona była przez wielu architektów. W latach 1334-36 był to słynny malarz Giotto, później Andrea Pisano, Francesco Talenti i Lapo Ghini. Nawę główną zakończono w roku 1378, nawy boczne w 1380 a tambur kopuły pomiędzy 1380 a 1421. W 1418 roku ogłoszono konkurs na projekt kopuły.
Florencka katedra jest pod każdym względem obiektem imponującym. Szkoda że zwarta i ciasna zabudowa otaczająca świątynie nie daje możliwości podziwiania z bliska całości jej bryły. Skalę katedry widać dopiero z daleka, z otaczających Florencję wzgórz. Santa Maria del Fiore jest trzecim co do wielkości kościołem na świecie.
Większa jest tylko bazylika św. Piotra w Rzymie i londyński kościół św. Pawła. Florencka katedra ma 153 metry długości i 38 szerokości w nawach i 90 pomiędzy najdalszymi kaplicami absyd ośmioboku. Kopuła wraz z latarnią ma 107 metrów wysokości.
Fasada katedry, zaprojektowana przez Arnolfa nigdy nie została ukończona. W 1587 roku zburzono ją i od tego okresu co jakiś czas organizowano konkursy na ten element katedry. Dopiero w roku 1871 przyjęto projekt Emilia de Fabris, a prace budowlane u-kończono w 1887 roku. Fasada jest przykładem historyzmu, ale aby autorowi jej projektu oddać sprawiedliwość, wykonana została z takich samych materiałów jak pozostałe dawniejsze elementy : z białego marmuru z Carrary, zielonego z Prato i różowego z Maremmy.
W roku 1966 podczas prac konserwatorskich przy układaniu posadzki, odkryto pozostałości poprzedniczki dzisiejszej katedry czyli kościoła Santa Reparata. Wykopaliska, które trwały prawie cztery lata wydobyły na światło dzienne zachowane relikty dość prymitywnej budowli z przełomu czwartego i piątego stulecia. Miała ona plan bazyliki o trzech nawach i jednej absydzie. Dzisiaj, możemy zejść do przestronnych podziemi, wykonanych według projektu Morozziego, aby móc obejrzeć pozostałości starych fresków zdobiących dawną świątynię.
Można także zobaczyć jak katedra wyglądała  od zewnątrz w  stuleciu czternastym. Umożliwia to fresk Andrei di Bonaiuto z połowy XIV wieku w Capellone degli Spagnoli w kościele Santa Maria Novella.