BARCIANY Zamek

Barciany leżą na nizinie rozciągającej się na północ od Kętrzyna. Zbudowany przez Krzyżaków zamek zlokalizowany jest na wzniesieniu, od zachodu i południa chronionym przez bagna i niewielkie jeziorka; od wschodu i pół-nocy, gdzie dostęp był łatwiejszy, wykopano szeroką i głęboką fosę. Pierwotnym zamiarem Krzyżaków było umieszczenie w zamku siedziby komtura a z nią konwentu. Dowodzą tego wymiary budowli /prostokąt 55 na 58 metrów/, ale przede wszystkim obszerny program użytkowy, charakterystyczny dla zamku komturskiego, a obejmujący refektarz i kaplicę. Realizacja tego programu została jednak zaniechana – zdecydowano iż zamek barciański będzie tylko siedzibą prokuratora, jako jedno z ogniw łańcucha fortyfikacji biegnącego wzdłuż litewskiej granicy. Miał odtąd stanowić bazę wypadową, łącząc w sobie funkcje koszarową i magazynową.
Zamek tworzą trzy wielokondygnacyjne skrzydła otaczające z trzech stron dziedziniec; z czwartej strony, od południa dziedziniec zamykał wysoki mur. Najstarsze /a zarazem najciekawsze/ jest skrzydło wschodnie. Zbudowano je w dwóch etapach: w latach 1325 – 50 i na przełomie XIV i XV stulecia. W etapie drugim przebudowano północną część skrzydła i podwyższono je o dodatkową kondygnację. Zbudowano też cylindryczną basztę, tak zwaną „ogniową”, wysuwając ja w kierunku przedpola – przyczyną było pojawienie się w tym czasie broni palnej. Z drugiej strony tegoż skrzydła znajdowała się jeszcze jedna wieża, a do niej przylegała niska kwadratowa „platforma”, wzniesiona na granitowym cokole. Obie wieże flankujące wschodnie skrzydło ustawione są skośnie do korpusu i mają około dwóch trzecich jego wysokości.
Zachodnie skrzydło było początkowo tylko murem obwodowym. Rozbudowane i nadbudowane w roku 1585, pełnić poczęło rolę spichlerza. Dachy zamkowych budynków kryte są dachówką. Ich szczyty mają formę schodkową i zdobią je wysokie blendy – półkoliste lub ostrołukowe. Cały zamek jest podpiwniczony – Krzyżakom zależało przecież na jak największej powierzchni magazynowej. Piwnice przykrywają sklepienia krzyżowe, za pośrednictwem gurtów oparte na potężnych murowanych filarach i wykonanych z kamienia głowicach.
Po chrzcie Litwy, a szczególnie po bitwie pod Grunwaldem, zamek stopniowo „demilitaryzuje się” i przekształca w ośrodek gospodarczo – administracyjny, by w XVI stuleciu ostatecznie utracić jakiekolwiek znaczenie obronne. Po likwidacji Zakonu okolice Barcian stały się terenami „produkcji zbożowej”, jak się to elegancko nazywa w języku ekonomistów, a zamkowi przeznaczono w nich rolę spichlerza. Taką samą funkcję pełnił barciański zamek w czasach PRL – jego użytkownikiem było Państwowe Gospodarstwo Rolne, nazywane w skrócie PGR em.