ŁAŃCUT Zamek /1/

Znany z muzycznych festiwali i muzeum powozów łańcucki zamek, jak większość tego typu obiektów posiada długą i interesującą historię. Położony przy ruchliwym szlaku prowadzącym z Krakowa na wschód, w kierunku Lwowa i Kijowa, pełnił także rolę obronną, strzegąc wschodnich rubieży piastowskiej Polski. W połowie wieku XIV-go był własnością Ottona z Pilczy, którego córka Elżbieta została trzecią żoną Władysława Jagiełły. Zameczek w którym mieszkała przyszła polska królowa prawdopodobnie był drewniany, a pierwsza murowana budowla powstała tu dopiero w połowie wieku XVI-go.
Kolejny, burzliwy okres w historii zamku zapisali jego następni właściciele, Stadniccy. Stanisław Stadnicki, zwany całkowicie zasłużenie z racji popełnianych gwałtów i okrucieństw „łańcuckim diabłem”, zbudował tu renesansowy zamek, oparty na planie podkowy, otwartym frontem zwrócony na południe. Mimo iż zamek ów posiadał zdecydowanie obronny charakter został on w roku 1609 zdobyty przez Łukasza Opalińskiego, zniszczony i zrabowany. Synowie Stanisława uprawiali podobny jak ich ojciec proceder ,jednak szło im zdecydowanie gorzej, bowiem praworządność poczyniła w tym czasie już pewne postępy.
Za niespłacone długi zamek przeszedł w roku 1636 na własność Stanisława Lubomirskiego. Nowy właściciel, wojewoda ruski i krakowski, hrabia na Wiśniczu, postanowił uczynić z Łańcuta swą główną siedzibę.W latach 1629-41 powstał zamek barokowy, którego autorem i budowniczym był, jak się przypuszcza, Maciej Trapola. Otaczające zamek bastionowe fortyfikacje tzw. typu staroholenderskiego, przypisuje się Krzysztofowi Mieroszewskiemu. Ufortyfikowany zamek to typowe na owe czasy założenie mieszkalno-obronne, po włosku nazywane „palazzo in fortezza„. Był to także fragment systemu obronnego tej części Rzeczypospolitej, bowiem wschodnie granice do spokojnych wówczas nie należały.
Jerzy Sebastian Lubomirski, syn Stanisława, marszałek i hetman, unowocześnił fortyfikacje, a jego spadkobiercy, Stanisławowi Herakliuszowi zawdzięczamy zwieńczenie wież zamkowych pięknymi, baniastymi hełmami  /według projektu Tylmana z Gameren/.
Jednak okres największej świetności zamku nastąpił dopiero, gdy właścicielem został w 1745 Stanisław Lubomirski, żonaty z Elżbietą Czartoryską. Wpływ na to miały zarówno połączenie dwóch wielkich fortun,jak i uspokojenie się wschodniej granicy. Marszałkowa Lubomirska, kobieta o wielkich ambicjach ale też i subtelnej kulturze, z całą energią wzięła się za rozbudowę i upiększanie zamku. Wtedy to powstał zamkowy teatr oraz pawilon biblioteczny, a likwidacja bastionów stworzyła przestrzeń pod przylegające do zamku założenie parkowe.
Julia, córka Stanisława i Elżbiety poślubiła Jana Potockiego, autora „Rękopisu znalezionego w Saragossie” oraz napisanych specjalnie dla łańcuckiej sceny „Parad”. I tak Łańcut przeszedł we władanie Potockich, „panujących” tu aż do roku 1944.