KRAKÓW Kościół franciszkanów

Na początku XIII wieku do Polski przybyli członkowie dwóch nowopowstałych zakonów: dominikanów i franciszkanów. Dominikanie pojawili się w Krakowie w 1220 – krakowski biskup Iwo Odrowąż osadził ich przy kościele św. Trójcy. Kilkanaście lat później pojawili się franciszkanie zwani też braćmi mniejszymi. Założyciel zakonu, święty Franciszek z Asyżu, podobnie zresztą do świętego Dominika Guzmana, założyciela dominikanów, odrzucił w sposób zdecydowany  dążenie do bogactwa i rozluźnienie obyczajów jakie dały się wówczas zaobserwować w europejskich zakonach. Zakonnicy mieli utrzymywać się teraz z dobrowolnych datków zbieranych wśród wiernych, a zadaniem braci miało stać się pełne oddania i prawdziwie chrześcijańskie posługiwanie bliźnim – biednym, chorym i opuszczonym.
Surowa reguła zakonna wywierała też swoje piętno na architekturę i sztukę zakonnych obiektów. Cechowała je bowiem prostota, granicząca wręcz z surowością. Dopiero później, po latach, wnętrza kościołów zakonów żebraczych wypełniły się rzeźbami i obrazami, a w ich oknach pojawiły się kolorowe witraże.
Franciszkanów do Krakowa sprowadził w 1237 roku książę Henryk Pobożny. Prawdopodobnie nie otrzymali oni żadnego kościoła, toteż wybudowali dla siebie niewielkie oratorium. Być może potem oratorium to weszło w skład tzw. starej zakrystii, wzniesionej na przełomie XIII i XIV wieku. Gdy w 1243 roku na tronie krakowskim zasiadł książę Bolesław Wstydliwy, ufundował przy franciszkańskim oratorium kościół, przeznaczony na nekropolie jego rodu i przekazał go franciszkanom. Budowę rozpoczęto w 1255 roku. Plan kościoła oparto na równoramiennym krzyżu. Na skrzyżowaniu ramion wznosiła się czworoboczna ceglana wieża, która zawaliła się w 1465 roku. Widoczna od ulicy Brackiej fasada transeptu, zwieńczona arkadkowym fryzem i ozdobiona bliźniaczymi oknami jest jeszcze dziedzictwem sztuki ro-mańskiej. Podobnie zresztą inne elementy (grubość murów, słabo wykształcone przypory, detale architektoniczne) są ostatnimi echami romanizmu , nosząc znamiona okresu przejściowego do zbliżającego się gotyku.
W latach 1401-36 kościół został przebudowany. Wschodnie ramię krzyża przedłużono zamykając go pięciobocznie i tworząc w ten sposób wy-raźne prezbiterium, zaś ramię zachodnie przekształcono w długą nawę głów-ną, dobudowując przy niej nawę boczną. Z założonych wówczas sklepień gwiaździstych zachowało się jedynie sklepienie w przęśle skrzyżowania. Z później-szych -zachowała się część sklepień z okresu barokizacji kościoła z lat 1655-73, a reszta pochodzi z przeprowadzonej w drugiej połowie XIX wie-ku restauracji neoromańskiej i neogotyckiej.
Wielką ozdobą wnętrza kościoła są polichromie prezbiterium i transeptu zaprojektowane przez  Wyspiańskiego (1895) oraz wspaniale, pełne ekspresji, secesyjne, a mimo to znakomicie harmonizujące z romańsko – gotycką architekturą kościoła – witraże także dzieło Stanisława Wyspiańskiego .