48. NA KRESACH – JANÓW Kościół parafialny

Autor: Roman Mirowski

Janów, zwany także Janowem Ruskim, leży przy drodze ze Lwowa do Jaworowa – przy dawnym, historycznym trakcie łączącym Lwów z Warszawą. Obecnie Janów nazywa się Iwano-Frankowo. Miastem stał się na mocy przywileju wydanego przez Zygmunta III na prośbę Jana Swoszowskiego, który zapragnął dzierżawioną przez siebie królewską wieś Zalesie przekształcić w organizm miejski. Miasto powstało dość szybko – otoczone je obwałowaniami, w których umieszczone zostały dwie bramy: Jaworowska i Lwowska. W latach 40. XVII stulecia Janów zniszczyli Kozacy Chmielnickiego. Prowadzona za panowania Jana III odbudowa nie okazałam się zbyt trwała, ale nie z racji niskiego poziomu sztuki budowlanej, lecz  za sprawą toczących się tu działań militarnych podczas „wojny północnej”.
Parafia tutejsza założona została w okresie lokacji miasta – akt fundacyjny podpisano w roku 1614. Parafię włączono w obręb dekanatu lwowskiego. Była ona bardzo duża tylko co do powierzchni; należało do niej niezbyt wielu parafian, gdyż tereny te zamieszkane były głównie przez Rusinów. Niewiele wiadomo o najstarszym, pierwotnym kościele Janowa. Zapewne istniał on już w momencie erygowania parafii. Wiadomo też, że podzielił los miasteczka w czasach powstania Chmielnickiego, ulegając najprawdopodobniej niemal całkowitemu zniszczeniu. Ale walki toczone z Kozakami w okolicach Janowa, prócz niesionych przez nie śmierci i zniszczeń,  miały dla parafii także jeden pozytywny efekt. W zdobytym przez koronne wojska kozackim taborze znaleziono obraz przedstawiający Matkę Boską. Obraz przekazany do janowskiego kościoła rychło stał się obiektem szczególnego kultu. W roku 1664 założono specjalną księgę, w której zaczęto spisywać uzyskane dzięki obrazowi łaski.
W roku 1670 kościół składał się zapewne z drewnianej nawy i murowanego prezbiterium z zakrystią. Prawdopodobnie prezbiterium i zakrystia (albo ich fragmenty) ocalały jakoś z kozackiej pożogi. Dobudowano więc do nich drewnianą nawę, aby kościół mógł jak najszybciej funkcjonować. Taki też stan świątyni opisuje najstarszy z zachowanych inwentarzy budowli, pochodzący z roku 1718. W roku 1724 ówczesny proboszcz, ksiądz Władysław Perowicz, ten sam, który w 1702 gruntownie wyremontował janowski kościół,  z własnych funduszy dobudował przy nim przedsionek.
Z protokołu spisanego w roku 1741 podczas wizytacji kościoła – dokonanej przez lwowskiego arcybiskupa Mikołaja Wyżyckiego – wynika, że proboszcz tutejszy, ksiądz Jan Smokowski, rozpoczął już prace przy wznoszeniu fundamentów nowego, murowanego kościoła (prawdopodobnie dobudowując go do istniejącego, starszego prezbiterium). W roku 1755 konsekrowany został tymczasowy ołtarz ustawiony w nowej świątyni. W 1759 doszło do pierwszego pochówku w krypcie, a w 1760 nakryto budowlę tymczasowym, słomianym dachem. Dach ten nienajlepiej spełniał swoje zadanie, bowiem pięć lat później zanotowano, że elewacje i ściany prezbiterium są zawilgocone.
W nowowybudowanej, drewnianej dzwonnicy w roku 1766 zawieszono dwa dzwony, jeden nazwany św. Paweł, drugi św. Jan Chrzciciel. W roku 1744 odbyła się konsekracja kościoła. Arcybiskup lwowski, Wacław Hieronim Sierakowski, poświęcił kościół nadając mu wezwanie Trójcy Świętej, Najświętszej Marii Panny, św. Michała i św. Jana Chrzciciela. W momencie  konsekracji gotowe były wprawdzie malowidła zdobiące sklepienia, ale nadal niezbyt szczelny był gontowy dach, a górne partie murów wciąż nie posiadały zewnętrznych tynków.
Nie wiadomo dokładnie kiedy powstała murowana dzwonnica, która zastąpiła wcześniejszą, drewnianą. Jej istnienie w roku 1833 potwierdza protokół z wizytacji. W roku 1875 miał miejsce remont świątyni, podczas którego przy drzwiach wiodących do zakrystii dobudowano kruchtę. Następny re-mont odbył się w latach 1934-7. W roku 1946 kościół zamieniono na magazyn, a po upadku sowieckiego imperium, w roku 1990 przywrócono go wiernym.
Kościół stoi na wzgórku, a jego prezbiterium skierowane jest ku zachodowi. Jego podziemne partie (fundamenty i krypty) wymurowane są z kamienia, zaś część nadziemna – z cegły. Tworzą go trzy bryły: prostokątna, trójprzęsłowa nawa, węższe od niej także trójprzęsłowe prezbiterium oraz od zachodu kruchta (z kryptą w podpiwniczeniu), wzniesiona na planie połówki sześcioboku. Zachodnie przęsło prezbiterium, oddzielone ścianką od pozostałych dwu przęseł, pełni funkcje zakrystii. Za zakrystią umieszczono schody – prowadzące do krypty i na strych. Mocno wydłużone prezbiterium świadczy, że wybudowano je prawdopodobnie na początku XVII stulecia, kiedy janowski kościół miał służyć dominikanom – z przeznaczeniem na chór zakonny. W wieku XVIII, aby ołtarz główny „przybliżyć” do wiernych, niepotrzebnie długie wnętrze prezbiterium skrócono, przedzielając ścianką i  wygospodarowując w ten sposób w  jego zachodniej części zakrystię.
Układ przestrzenny janowskiego kościoła jest dość prosty. Urok i malowniczość kościoła nie biorą się z układu brył. Wynikają ze starannie skomponowanej i dość bogato ozdobionej fasady świątyni. Mocno wysunięte pilastry – zdwojone na partiach zewnętrznych, faliście wygięte gzymsy, fantazyjne formy zwieńczeń – nadają fasadzie plastyki, nawet przy mało kontrastowym oświetleniu. Niektórzy badacze zaliczali janowski kościół do grupy świątyń będących naśladownictwem kościoła w Hodowicy, zaprojektowanego przez Bernarda Meretyna. Jednak, gdy szczegółowo prześledzi się chronologie budowy kościoła w Janowie, widać, że powstał on wcześniej, niż dzieło Merety-na. Podobieństwa z kościołami w Nawarii czy Hodowicy wynikają więc raczej z „ducha epoki”, a nie z wspólnego dla tych obiektów autorstwa. Piotr Krasny, autor szkicu o janowskim kościele, autora projektu doszukuje się wśród przybyłych z Lombardii Włochów: „w gronie Komasków działających ok. po-łowy w. XVII na ziemiach ruskich Korony”.
Przed główną, wschodnią fasadą kościoła znajduje się ustawiona w linii ogrodzenia bramka-dzwonnica. Jest ona trójosiowa – dołem na osi znajduje się bramka; wyżej w półkoliście zamkniętych otworach zawieszone są dzwony.